اقتصاد قافله سالار سیاست و دیپلماسی در جهان امروز

تا پیش از انقلاب صنعتی و تا پیش از عصر انفجار اطلاعات  و پیدایش شبکه­های مویرگی ارتباطات که به گفته دانشمندان بزرگ رسانه و علوم ارتباطات همچون مارشال مک لوهان کاندایی دنیا را به دهکده جهانی ارتباطات تبدیل کرد و حتی تا پیش از جهانی شدن تجارت در آغاز قرن بیستم میلادی این فعالان اقتصادی و صاحبان سرمایه بودند که برای دست‌یابی به امتیازها  و فرصت‌های تجاری در فراسوی مرزهای ملی دست به دامان سیاستمدران و دولتمردان می شدند و به عبارت دیگر این گردونه سیاست بود که تجارت و اقتصاد کشورهای جهان را قافله سالاری می‌کرد، اما امروز و در دهکده جهانی ارتباطات که هر تجارت پیشه و هر فعال اقتصادی در چشم برهم زدنی می‌تواند با شرکای تجاری خود در هر گوشه‌ای از جهان پهناور ارتباط برقرار کند، این سیاست­مدران  و دولت‌ها هستند که فعالان اقتصادی و تجار و صنعتگران را وسیله برقراری ارتباط با دیگر کشورها به منظور پیشبرد اهداف توسعه اقتصادی خود می‌کنند و بسیاری از ساز و کارهای دیپلماسی امروز کشورهای پیشرفته صنعتی جهان با بهره­گیری از نظرات مشورتی و رهنمودهای فعالان اقتصادی و بازرگانان که نبض اقتصاد و تجارت جهان را در دست دارند، تنظیم و اجرا می‌شود. تازه‌ترین نمونه غافله‌سالاری سیاست را می‌توانیم در سپرده شدن زمام امور ابر قدرت اقتصادی و نظام جهان یعنی ایالت متحده آمریکا به دست یک تجارت پیشه میلیاردر که ثروتی افسانه­ای دارد به نام دونالد ترامپ مشاهده می‌کنیم. ترامپ با دادن وعده‌های شیرین اقتصادی و بالابردن سطح رفاه مردم آمریکا و ایجاد اشتغال برای بیکاران آمریکایی راه رسیدن خود به کاخ سفید را برابر هیلاری کیلینتون سیاست­پیشه و استاد دیپلماسی هموار کرد و حتی بعد از ورود به کاخ سفید به خاطر اعتقادی که به نقش بولدزری اقتصاد و تجارت در افزایش قدرت نظامی و سیاسی این ابر قدرت دارد بیشتر اعضا و مشاوران دولت و حتی وزیر خارجه خود را از میان تجارت پیشگان و مدیران کارتل‌ها و بنگاه­های بزرگ اقتصادی و نفتی برگزید. قدرت گرفتن یک تاجر میلیاردر در منظومه هیات حاکمه آمریکا به حوزه دیپلماسی دولت ترامپ سرایت کرد و برای اولین بار در تاریخ معاصر آمریکا بجای یک دیپلمات ورزیده رئیس یک کمپانی بزرگ نفتی به نام رکس تیلرسون که کمترین تجربه­ای در سیاست و دیپلماسی ندارد از سوی ترامپ به وزارت خارجه آمریکا منصوب شد تلیرسون شصت و چهار ساله  که تا پیش از انتصاب به این سمت ریاست یکی از بزرگترین کمپانی­های نفتی آمریکا به نام اکسان موبیل را بر عهده داشت و مانند خود ترامپ روابط گرم و دوستانه­ای هم با ولادیمیر پوتین رئیس­جمهور روسیه دارد، اکنون بر صندلی جان­کری دیپلمات کارکشته و وزیرخارجه دولت باراک اوباما تکیه زده تا با نگاهی تاجر مابانه و کاسبکارانه سیاست خارجی دولت دونالد ترامپ را مدیریت کند. اما پیش گرفتن تاجر پیشگان و فعالان اقتصادی بر سیاستمدران و دیپلمات­های حرفه ای تنها به آمریکا و دولت ترامپ محدود نمی‌شود و در بسیاری از اقتصادهای آزاد جهان مدت‌هاست این تاجرپیشگان و مدیران کارکشته بنگاه­های بزرگ اقتصادی هستند که ماشین سیاست خارجی آن کشور را هدایت می‌کنند. کشور اتریش در اروپا و کشورهای استرالیا و نیوزلند چند نمونه بارز این گونه کشورها هستند در اتریش سفرای اعزامی به کشورهای مختلف جهان باید علاوه بر آشنایی با فوت و فن دیپلماسی افرادی تاجر پیشه و آشنا به رموز کسب و کار و نفوذ در بازارهای حوزه ماموریت خود باشند و این اتاق بازرگانی اتریش است که باید صلاحیت این افراد را برای تصدی پست سفارت تایید کند فلسفه دخالت اتاق بازرگانی در تایید صلاحیت سفرای اتریش اولویتی است­که امروز مسائل اقتصادی و تجاری بر مسایل صرفاً سیاسی و دیپلماتیک این قبیل کشورها دارند. آنها استدلال می­کنند که چون دوران جاه طلبی­های سیاسی و کشور گشایی مدت‌هاست به سرآمده است، اما به سفرایی نیاز داریم که بتوانند به گسترش روابط اقتصادی و تجاری اتریش با کشورهای حوزه ماموریت خودکمک کنند و سهم بیشتری از بازار آن کشورهارا برای محصولات صادراتی به دست آوردند تا از این طریق اقتصاد اتریش توسعه پایدارتری پیدا کند و اشتغال و ثروت بیشتری در داخل کشور تولید شود در استرالیا و نیوزلند نیز مشابه همین وظیعت حکم فرماست و حتی در موارد سفرای این کشورها براساس قراردادی با دولت امضا می­کنند نقش یک پیمانکار را برای تلاش در راه توسعه صادرات دولت­های متبوع در حوزه ماموریت خود بر عهده می‌گیرند و حقوق و مزایای آنها بر اساس میزان توافقی که در انجام تعهدشان به دست می‌آورند به آنها پرداخت می‌شود. این تصویری مختصر از اهمیت به‌سزایی است که امروز اقتصاد و تجارت در منظومه سیاست خارجی و اهداف اقتصادی کشورهای پیشرفته جهان پیدا کرده و بر خلاف گذشته­هاکه اقتصاد دونباله رو سیاست و دیپلماسی بود امروز این سیاست و سیاستمداران و دیپلماتها هستند که پشت سر مردان اقتصاد و تاجر پیشه حرکت می‌کنند، دلیل رشد و رونق سریع اقتصادی این کشورها را هم باید در همین واقعیت جستجو کرد اما با کمال تاسف در کشور ایران وضع کاملاً به گونه­ای دیگر است و به دلیل سلطه سنگین دولت و نهادهای مختلف حکومتی بر تصدی‌گریهای  اقتصادی این مردان سیاسی هستند که با تکیه زدن برمناسب دولتی و حکومتی درباره اقتصاد و تجارت کشور تصمیم می‌گیرند و در نتیجه مدیران بنگاه­های اقتصادی و کارآفرینان در این تصمیم‌گیری­ها محلی از اعراب ندارند. تا جایی که حتی بالاترین و مهمترین تشکل فعالان اقتصاد و تاجر پیشگان ایران یعنی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن که نام پارلمان بخش خصوصی بر روی آن نهاده­اند نقش حاشیه­ای و تشریفاتی در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی­های اقتصادی دولت ایفاد می­کند چه رسد به اینکه بخواهد در باره ماهیت و شرایط انتخاب سفیران اعزامی به خارج از کشور اظهارنظر کند. امروز سفرا و سفارتخانه­های ما در خارج از کشور بیشتر توجهه‌شان روی مسایل سیاسی و دیپلماتیک آن هم از نوعی خاص که چندان با نیاز های واقعی کشور سازگاری ندارد متمرکز است ضمن آن که به دلیل وجود پدیده ایران‌هراسی در جهان به خصوص کشورهای غربی و مناسبات نه چندان حسنه ما با بسیاری از کشورهای پیشرفته صنعتی جهان و زنجیر تحریم­های اقتصادی  که بر دست و پای اقتصاد،تجارت و بانکداری ما بسته شده اصولا سفارتخانه­های ما نمی­توانند نقشی در توسعه روابط تجاری و اقتصادی ما با کشورهای حوزه ماموریت خود ایفا کند، کما اینکه از یک سال پیش بعد از امضا توافقنامه هسته‌ای میان ایران و کشورهای 5+1و آغاز عصر موسوم به پسا برجام به رغم سفر هیات­های اقتصادی متعدد کشورهای اروپایی به ایران یا بازدید رئیس جمهور از چند کشور اتحادیه اروپا و آن همه قول و وعده‌هایی که در خصوص آمادگی سرمایه­گذاران اروپایی در ایران داده شده بود هنوز که هنوز است، بنا به همان دلایلی که پیش­تر ذکر آن رفت هنوز هیچ یک از آن قول‌ها و وعده‌ها به مرحله عمل نیامده و هنوز نتوانستیم از توافق تاریخی برجام که زمینه بسیار مساعدی را برای شکست بن‌بست‌های اقتصاد و تجارت ما ایجاد کرده بود به سود خارج کردن کشور از رکود اقتصادی و دمیدن روحیه امید نسبت به آینده در جامعه و گروه­هایی که از تنگناها و فشارهای معیشتی به جان آمده‌اند استفاده کنیم به راستی که ما ایرانیان در فرصت‌سوزی میان ملت‌ها و کشورهای دنیا یگانه هستیم .