تنبیه بدنی از قرون وسطی تا به امروز!

حسین جیوار- حقوقدان

ازکلاس اول خاطرات زيادي براي همه باقي مانده است و من هم خاطرات متعدد تلخ و شيرين دارم از گرفتن ناخن با دندان و تميز کردن يقه پلاستيکي کت با آب دهان که در بازديد اول هفته آقاي مدير تنبيه نشويم (ولی  معلوم نبود چگونه متوجه ميشد و تنبيه ميشديم) تا خيس کردن لباس در صف دستشويي که نوبتمان نميشد و... که بيان آنها علاوه برمصداق مثنوي هفتاد من کاغذ، ممکن است باعث خستگي خواننده شود، اما از ذکر خاطره اي که باعث برکناري از مبصري و تنبيه شديد ودردناک "چوب در آستين" شد نميتوانم صرفنظر کنم .

داستان از این قرار بود که يک روز آقاي معلم خواب آلود سر کلاس حاضر شد و پس از ساعتي درس دادن از بچه ها خواست که سکوت اختيار کرده و بي سروصدا از کتاب رونويسي کنند و خود سر بر دستانش روي ميز گذاشت و خوابيد، زنگ به نشانه پايان درس و اجازه خروج از کلاس به صدا در آمد اما در ورودي کلاس ما زنجيرشده و بالاتر از دسترس ما بود و کسي جرات بيدار کردن آقا معلم را نداشت و هياهويي هم که زنگ تفريح در بیرون کلاس ايجاد کرده بود باعث بيداري او نشد، يکي دو نفر که نياز شديد به قضاي حاجت داشتند بخود ميپيچيدند وبه آرامي گريه ميکردند و من بعنوان مبصر کلاس بايد کاري ميکردم. ميزي جلوي در کشيدم و نيمکتي روي آن گذاشتم و زنجير در ( به لهجه محلي زلفي zelfi) را انداختم و بچه ها چون سيل با سرو صدا بيرون پريدند تا بکارشان برسند . آقاي معلم بيدار شد اما ازبدشانسي او يا من، مدير مدرسه دو سه قدم جلو تر، آنجا بود و با سوال از بچه هايي که بيرون دويده بودند متوجه ماجرا شده و با آموزگار خواب آلود عازم دفتر شد، دوباره زنگ بصدا درآمد ولي آقاي معلم ديرتر آمد و به محض برپا برجاي دانش آموزان سيلي محکمي به گوش من نواخت و معترض که چرا در را گشوده و باعث آبروريزي شده ام و چون چند ترکه اي که کف دستم نواخت را کافي تشخيص نداد از من خواست کنار ديوار روي يک پا ايستاده و دستهايم را بالا نگهدارم و هرگاه که شل ميشدم با ضربه اي به ساق پا راستم ميکرد، دقايقي گذشت و فشاري که تحمل ميکردم طاقت فرسا شده و اشکم سرازير بود، نميدانم در دفتر مدرسه چه گذشته بود که آقاي معلم آرام نميگرفت و در ادامه چوبي به ضخامت سه چهار سانتيمتر را از آستين من گذرانيده وکنار ديوار سرپا نگهداشت، فکر کردم راحت شدم  و تنبيه قابل تحملي است  اما با گذشت دقايقي تازه متوجه فاجعه شدم و بعد که آقامعلم رضايت داد دستم خشک شده بود و پايين نمي آمد و پس از چند سال هنوز فراموشم نشده است. خدا را شکر ناز پرورده نبودم و اين تنبيه تاثيري در اشتياقم به آموزش نداشت گرچه تا چند روز مورد ريشخند و استهزاي همکلاسي ها قرار گرفتم. 

تنبیه همه جا کاربرد داشت مثلا زمستانها که بینهایت سرد بود و برفی که میبارید از قد بچه های همسن وسال من بیشتر بود صبحها پدران بچه ها را تا خیابان اصلی همراهی میکردند، جلو میافتادند و برف را میکوبیدند و ما پا جای پای انها میگذاشتیم ، خیابان های اصلی را کارکنان شهرداری پارو میکردند بعلاوه با رفت وآمد درشگه ها وگاری ها و تک و توک اتومبیل برفها فشرده و امکان رفت و آمد بیشتری را میسر میساخت و در هر حال وقتی به مدرسه میرسیدیم جورابها و حتی شلوارهایمان تا زانو خیس بود و چسبیدن به بخاری هم گاهی سوختن لباسها را بدنبال داشت و تنبیه بعد از آن برای اجتناب از تکرار حتمی بود. گویی کتک زدن تنها روش تربیتی بود و ما هم اگر کتک نمیخوردیم چیزی کم داشتیم ؛ معلم کتک میزد ، ناظم و مدیر ، پدر و مادر ، برادر بزرگتر ، همسایه و...و... همه و همه احساس تکلیف میکردند که تربیت !! کنند و راه تربیت هم که معلوم بود!!

بارها در کوچه و خیابان شاهد بودم و بوده ایم که کودکی درخواستی داشت وبزرگترها بجای توجه به درخواست او با سیلی ساکتش میکردند و یا بچه ای خسته از راه رفتن به گریه می افتاد یا از خوردن چیزی ابا میکرد و مسائلی از این قبیل که سعی میشد با کتک، نظر مخالف را باو تحمیل یا به اطاعت از آنچه دستور داده میشد وادارش نمایند فرقی هم نمیکرد در خیابان یا منزل یا مهمانی یا هرجای دیگر باشد و تقریبا استثنایی هم در طبقات اجتماعی بالا و پایین نبود،...      بماند!؟ 

در همین رابطه یکی از وظایف خدمتگزار مدرسه آماده کردن "چوب" های صاف و با قطر معین برای تنبیه دانش آموزان خاطی بود. دانش آموز خاطی توسط آموزگار مربوطه تنبیه می شد و اگر خطایش عمدی و مهم تشخیص داده می شد به دفتر اعزام می گردید تا بهتر، بخوانید " شدید تر " تنبیه شود. نه تنها در خانواده ها که در مدارس هم  تا سالها بعد (وشاید هنوز هم ) حتی در سطح دبیرستان موثرترین روش تربیتی تنبیه بود، تنبیهات متداول کشیدن گوش، پیچاندن گوش، سنگریزه گذاشتن در لاله گوش و فشردن و حرکت دادن آن، سیلی، لگد، ضربه زدن به کف دست با ترکه های چوب یا کابل بهم پیچیده به هر تعداد ضربه، زدن همین ضربه ها به ساق پا یا باسن، فلک کردن، چوب در آستین کردن ، یک یا دودست به هوا  روی یک پا ایستادن و بالاخره هر روش دیگری که به نظر تنبیه کننده در تربیت دانش آموز خاطی و متخلف موثر میبود و باعث می شد دانش آموز تنبل ودرس نخوان و یا اصلا بی علاقه به درس ومدرسه درس بخواند ؛ تکلیفش را انجام دهد؛ یا علاقه مند شده و تبدیل به نابغه شود !! البته زندانی شدن در سرداب مدرسه برای ساعت یا ساعت هایی هم متداول بود و بسا که فراموش شده و بعد از تعطیلی مدرسه هم به مصداق  " صیاد رفته باشد در دام مانده باشد "کسی سراغش را نمیگرفت و خانواده نگران که فرزندشان کجاست ؟

آيا مي توانيد دانش آموزي 7 تا 13سال را در حال تحمل هر يک از تنبيهات مذکور تجسم کنيد؟ تعداد ضربه و مدت زمان تنبيه شدن به حوصله و انصاف تنبيه کننده بستگي داشت و صد البته به اندازه عصبانيت او !! آنچه مسلم است هيچ کس از اين طريق نه اصلاح شد و نه به درس خواندن ترغيب گرديد ولي شيوه اي پذيرفته شده بود و يادگاري از قرون وسطي و ارثيه اي بود که به شدت توسط وراث لازم الرعايه شناخته ميشد، ولی این شیوه مرضیه تعلیم و تربیت پس از گذشت شصت سال بازهم متداول است و شنیده میشود که:

- "...قیصر قادری دانش آموز دبستان ادیب روستای خیرآباد بمپور که توسط معلمش مورد تنبیه بدنی قرار گرفته بود به دلیل شدت مصدومیت در بیمارستان ایران ایرانشهر بستری شد و تحت درمان قرار گرفت به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، قیصر قادری دانش‌آموز پایه پنجم دبستان ادیب روستای خیراباد بمپور که توسط معلمش مورد تنبیه بدنی شدید قرارگرفته بود به دلیل شدت مصدومیت در بیمارستان ایران ایرانشهر بستری شد و تحت درمان قرار گرفت. خبرگزاری فارس 22/7/95... " .... استعفای مدیر آموزش و پرورش بمپور / دامنی : به حرمت افکار عمومی استعفا می دهم.... قیصر قادری دانش‌آموز پایه پنجم دبستان ادیب روستای خیرآباد منطقه بمپور است که توسط معلمش مورد تنبیه بدنی قرارگرفته و هم اینک در بیمارستان ایران شهرستان ایرانشهر تحت درمان قرار گرفته است .....

 - خبرگزاری مهر – 25 مهرماه 95-  گروه جامعه: ماهِ نخستِ سال تحصیلی ۹۶-۹۵ هنوز تمام نشده که خبر تنبیه بدنیِ دانش آموزان در شبکه‌های اجتماعی بازتاب زیادی پیدا می‌کند....

- روزنامه خراسان شمالی در شماره روز دوشنبه، هفدهم آذرماه با درج گزارشی از بازگشت مجدد تنبیه بدنی به مدارس استان ابراز نگرانی کرده است.

یک مقام مسئول خاطر نشان کرده بود: ماجرای رخ داده شده برای دانش آموز شیروانی را شنیده ام و پی گیر آن هستیم تا با فرد خاطی به طور قطع برخورد شود.

یکی از دانش آموزان پایه ششم در این رابطه به گزارشگر ما می گوید: معلم ما تنبیه های خاصی را برای بچه ها مشخص کرده است.وی اضافه می کند: معلم مان چند روز پیش همکلاسی ام را گوشه کلاس نگه داشت و از او خواست تا دست هایش را روی زمین و پاهایش را معلق به دیوار تکیه دهد و 10 دقیقه به همین شکل بماند.

23 -- آذر 94 خبرکزاری تسنیم : محمدی رییس اداره آموزش و پرورش شهرستان الیگودرز پس از تأیید صحت این فیلم گفت علی‌رغم تأکید فراوان آموزش و پرورش به پایبندی به آیین نامه اجرایی مدارس و تأکید بر ممنوع بودن تنبیه بدنی در مدارس باز هم به ندرت شاهد این نوع تذکر هستیم. که در پی آن تیم ما به ویژه مدیر آموزشگاه پیگیری‌های لازم را انجام داده و به همکار فرهنگی تذکرات لازم داده شده است.

رییس اداره آموزش و پرورش شهرستان الیگودرز از اظهار پشیمانی و ندامت معلم خاطی خبر داد و گفت از دانش‌آموزان و خانواده‌های ایشان دلجویی شده است.

• تدبیر و امید 23/7/95 .... به دنبال انعکاس خبری در برخی سایت های خبری محلی، مبنی بر ضرب وشتم پنج دانش آموز در کلاله توسط یک معلم، سرپرست آموزش وپرورش این شهرستان اعلام کرد: موضوع ضرب وشتم دانش آموزان از طرق مختلف و نیز حراست این مدیریت تحت بررسی دقیق قرار دارد ........  پنج نفر از دانش آموزان با تاخیر وارد مدرسه می شوند و در واکنش به این موضوع یکی از معلمان مدرسه دانش آموزان را پای تخته خواسته آنان را مورد ضرب وشتم قرار می دهد.....
• - تابناک 20 مهر 95 ....  به گزارش «تابناک» در روزهای گذشته، مدیر مدرسه شهید چمران در روستای مختار آباد شهرستان رودبار جنوب (استان کرمان) ده تن از دانش آموزانش را به جرم نپرداختن 30 هزار تومان حق ثبت نام شلاق زد و از مدرسه اخراج کرد......

--دمادم 20 7 94 ...... پس از انتشار تصاویر تنبیه و جراحت بدنی یک دانش آموز در کوهدشت لرستان، اخیرا فیلم ویدئویی از تنبیه خشن یک دانش آموز دبیرستانی توسط معلمش در شهرستان شوش در رسانه ها منتشر شده است..

مجتبی دیناروند، رئیس آموزش و پرورش شهرستان شوش ضمن تایید این خبر گفت: متاسفانه این خبر صحت دارد و یکی از همکاران ما سر کلاس به واسطه شیطنت یکی از دانش آموزان عصبانی شده و کنترل خودش را از دست می‌دهد و اقدام به تنبیه بدنی وی می‌کند..... "

اینها مشتی بود نمونه خروار از خبرهایی دردناک که در گوشه و کنار مملکت در سالهای مختلف و نارسایی سیستم آموزش و پرورش در هدایت مجموعه تحت امرش به رعایت ضوابط ،

شاید نشود به معلمی که مرتکب این رفتار میشود خرده گرفت زیرا چنان در چنبره مشکلات مادی و معنوی گرفتار آمده است که در هنگام تصمیم به تنبیه اصلا متوجه رفتار خود و عواقب آن و از همه بدتر تاثیر منفی رفتارش بر دانش آموز نیست والا در هزارتوی مقررات در مورد تنبیه آمده است که :

" ....

ماده 74- قصور و سهل انگاری دانش آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می شود مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظفند قبل از اعمال هرگونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جستجوی انگیزه و علت تخلف برآیند و نسبت به رفع آن اقدام کنند.

ماده 75- تنبیه باید توجه دانش آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در وی فراهم نماید لذا اعمال تنبیه باید متکی به یافته های علمی و استفاده از الگوهای مناسب تغییر رفتار باشد تا موجب تجری دانش آموز و اصرار وی بر تکرار اشتباه نشود.

ماده76- دانش آموزان متخلفی که راهنمایی ها و چاره جویی های تربیتی، در آنها مفید و موثر نمی افتد، با رعایت تناسب به یکی از روشهای زیر مورد تنبیه قرار می گیرند:

1. تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی.
2. تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان کلاس مربوط.
3. تغییر کلاس، در صورت وجود کلاس های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش آموز.
4. اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش آموز.
5. اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز، حداکثر برای مدت سه روز.

ماده 77- اعمال هرگونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکلیف درسی جهت تنبیه ممنوع است و در اعمال تنبیهات نباید بین دانش آموزان تبعیض و استثنایی قائل شود.

ماده 78- اعمال تنبیه مندرج در بند های 1 و 2 بر عهده معلم و مربی مربوط و بند 3 بر عهده مدیر و بند های 4 و 5 پس از موافقت شورای مدرسه بر عهده مدیر است. در مورد بند 6 علاوه بر تایید شورای مدرسه، اخذ موافقت اداره آموزش و پرورش نیز ضروری است.

ماده 79- در دبیرستان ها و هنرستان ها وابسته به سایر وزارتخانه ها، سازمان ها و مراکز غیر وابسته به آموزش و پرورش و سایر واحدهای آموزشی که به علت منحصر به فرد بودن یا نظایر آن، انتقال دانش آموز از یک مدرسه به مدرسه دیگر ممکن نمی باشد، در صورت استمرار تخلف، شورای مدرسه با موافقت اداره آموزش و پرورش نسبت به اخراج دانش آموز از آن مدرسه اقدام نماید.

تبصره- در مواردی که لازم است ولی دانش آموز در جریان تخلف فرزندش قرار گیرد، باید قبلا حساسیتهای ولی بررسی و آنگاه با روش مناسب او را در جریان رفتار فرزندش قرار داد.

ماده 80- در صورتی که دانش آموزی به علت تخلف از مدرسه ای به مدرسه دیگر منتقل شودو نهایتاً تشخیص داده شود که نظم آموزشی و تربیتی را بر هم می زند و موجب انحراف و کمراهی دانش آموزان دیگر می شود، با تایید شورای مدرسه و موافقت اداره آموزش و پرورش مربوط در نوبت اول از حضور در مدارس منطقه یا ناحیه آموزشی مربوط و برای نوبت دوم تا مدتی که اداره کل آموزش و پرورش استان تعیین می نماید، از حضور در کلیه مدارس محروم می شود و از اولیای او خواسته می شود که تعلیم و تربیت فرزند خویش را بیرون از مدرسه بر عهده گیرند.

ماده 81- اعمال تنبیهات انضباطی مقرر در این آیین نامه باید با رعایت نکات زیر انجام پذیرد.

1. تنبیه انضباطی باید روشنگرانه و آگاه کننده باشد.
2. به شرایط جسمی و روانی، سنی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموز توجه شود.
3. تنبیه با تخلفی که دانش آموز مرتکب شده متناسب باشد و ترتیب و تدریج مناسب در اجرای تنبیه رعایت شود.
4. خیرخواهی مدرسه برای دانش آموز و و لی او بیان و روشن شود.
5. فاصله زمانی بین وقوع تخلف و اجرای تنبیه ، نزدیک و منطقی باشد.
6. شیوه های جبران تخلف به دانش آموز ارائه گردد و از او خواسته شود که خطا و تخلف خود را جبران کند.
7. در اجرای تنبیه ، آبروی دانش آموز حفظ شود و از تنبیه در حضور جمع جز در موارد ضروری اجتناب گردد.

....

اینها گزیده آیین نامه ای است که از سالهای دور با تفاوتهایی مجری بوده و در سال 1379 متن اخیر مجددا تصویب و ابلاغ گردیده است اما به احتمال قریب به یقین اکثر معلمین آن را ندیده و نخوانده اند، در این آیین نامه مقرراتی برای تخلف از آن پیش بینی شده است که برای اجتناب از اطاله کلام مذکور نیفتاد.