تلقی قانون انتخابات بر حق تبلیغات

انتخابات یکی از ارکان اساسی تحقق مردم سالاری در حکومت های دمکراتیک است که به سبب ایجاد شرایط برابر برای شرکت فعالانه مردم در تعیین سرنوشت خود مهم تلقی می‌شود. انتخابات بهترین روشی است که فرصتی فراهم می‌آورد تا مردم جامعه به مطلوب‌های موردنظر خود برسند. اما رسیدن به این مطلوب نیازمند آگاهی است که همراه با تبلیغات نامزدهای تصدی پست مورد نظر همراه می‌شود و تقریبا یکی از بخش‌های اجتناب‌ناپذیر هر دوره انتخاباتی است که جهت جذب آرا مردم از سوی نامزدهای انتخابات صورت می‌گیرد. در کشور ما معمولا این تبلیغات با سفرهای انتخاباتی کاندیداها، از چند ماه پیش از نام نویسی، به‌طور غیر رسمی آغاز می‌شود و پس از ثبت‌نام رسمی کاندیداها و احراز صلاحیت آنها از سوی شورای نگهبان، در روزهای مانده به انتخابات به اوج خود می‌رسد. در این میان با توجه به اینکه قوانینی مشخص و ثابت برای تبلیغات که تدوین شده است، مسائل حاشیه‌ای باعث تفسیر اشتباه از این قوانین می‌شود. بدین منظور صوراسرافیل در صحبت با دکتر علی دادخواه به بررسی این مسئله می‌پردازد. مشروح گفت وگو در ادامه می‌آید.

جناب دکتر! همانطور که می‌دانیم در قوانین جمهوری اسلامی ایران مواد 62 تا 77 فصل ششم قانون انتخابات ریاست جمهوری چارچوبی حقوقی برای تبلیغات انتخاباتی ترسیم شده است. آیا به نظر شما طرفدارن یک کاندیدا از روی اعتقاد با المان‌های خاص( مثلاً رنگ خاص)  بخواهند روز رأی گیری از نامزدشان حمایت کنند  خلاف دستورالعمل و قانون تبلیغات انتخابات است؟

هنگامی که صحبت از انتخابات می‌شود ­­­­­­­­در یک روال مردم‌سالاری و دموکراسی، گفت‌وگو جریان می‌یابد زیرا یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های یک حکومت مردم‌سالار انتخابات است. هرچند این گمانه‌زنی وجود دارد که در بسیاری از کشورها علی‌رغم آنکه انتخابات آزاد وجود ندارد به ظاهر انتخاباتی را بروز می‌دهند که درحقیقت اعمال نظر گروه خاصی است. اما در شرایط حاضر ما باید بر مبنای اصل صحت، برائت و طهارت بپذیریم یک انتخابات آزاد در پیش روست و این وظیفه ماست که بنا به احترام به عقیده به باور به اندیشه و به گزینش افراد نسبت به ایجاد حریم امن انتخاباتی اقدام بکنیم و بی‌گمان نخستین وظیفه وزارت کشور و دیگر مسئولان این است که این فضای انتخاباتی را به هر عقیده و ایده، حتی اگر برخلاف شرع تلقی بکنند آن را برهم نزنند، زیرا شرع برداشت شخصی و فردی است در صورتی که حکم قانون یک امر جمعی است. تفاوت حکم دادگاه و حکم قانون دقیقا در همین مرحله نمایان می‌شود که در حکم قانون شما ناگزیرید همه افراد را در تحت یک پرچم و یک شرع قرار دهید در صورتی که در حکم دادگاه شما یک نفر را در یک مورد، مورد عنایت و یا مجازات قرار می‌دهید، بر این مبادی از آن رو که نظام حقوقی ما انتخابات آزاد و منصفانه را پذیرفته است و در روال پذیرش منشور حقوق بشری که  عبارت باشد: از نخستین اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 و سپس میثاقین مدنی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نهایتا در چارچوب این موارد که دولت ایران بدون هیچ حرف و  شرطی کلیت آن را پذیرفته است، باید بر این مبادی اقدام کنیم. گاهی اعلام می‌شود که مثلا مظاهر بروزی یک گروه را به عنوان تبلیغ انتخاباتی تلقی کنیم مظاهر طبیعی را هرگز نمی‌توان در این روال آورد، زیرا امکان آن هست گروه مقابل برای پیروزی خودش و یا شکست نامزد دیگری اعلام بکند برخی، لباس رنگ ویژه‌ای را بپوشند و بعدا در حوزه و پیرامون جایگاه انتخاباتی ظاهر شوند و با این ترفند رقیب را از میدان خارج کند. چنین امری قاعدتا برخلاف انصاف بدور از عدالت و مغایر قانون است، زیرا یک انتخابات آزاد و منصفانه چنین امری را برنمی‌تابد فارغ از این در شرایطی که ما هر یک از گروه‌ها رنگ خاصی را پذیرفته‌اند و رنگ گویای بیان مورد خاصی نیست، زیرا فرض می‌گیرم رنگ بنفش مگر قبل از یک نامزد در جامعه وجود نداشته! پس باید همه گل‌های بنفش را چید؟! باید بنفشه وجود نداشته باشد؟! باید هنگامی که برخورد می‌کنیم به شعاع آسمان که به آن پرداخت رستم در آسمان در تمدن کهن ما می‌گویند و قوس و قزح نام دارد رنگ بنفش دارد، آیا این را باید تخطئه کنیم این به دور از منطق است به همین علت گفتم.

 رویش ندیده مکنیدم ملامتی      نادیده حکم کردن باشد غرامتی        

 اگر قرار است منطق و اصول و مبنا و قانون ضابطه باشد چنین برخوردی را هیچ انسان خردمندی نمی‌پذیرد

 به قول فردوسی:    بیایید دل را ترازو کنیم       بسنجیم نی زور بازو کنیم

اگر قرار باشد به روال پوپولیستی برخی را برآشوبند که نسبت به برخی از موارد چنین اقدامی انجام بدهند این وظیفه نخست حریم داران قانون و پاسداران نظام آزاد و منصفانه انتخابات است که از چنین امری جلوگیری بکنند حتی اگر طرفداران یک نامزدی همه لباس خود را در هنگام مراجعه به جایگاه اخذ آرا به رنگ خاصی بکند هیچ اشکالی ندارد زیرا رنگ مبادی تبلیغ نیست دقت بفرمایید در آمریکا سنبل دموکرات‌ها «الاغ» است و سنبل جمهوری خواهان «فیل» است حتی اگر برخی از افراد این علامت‌ها را به خود آویزان کنند یا بچسبانند باز هم افاقه آن را نمی‌کند هرچند آن گزینش بسیار نزدیکتر است به اعلام نظر و تبلیغات با این مبادی، من فکر می‌کنم با توجه به این که نظام ما یک نظام شرعی است ببینیم که آیا در شرع چه نظری اعلام شده است؟!

ضمن اینکه یک قاعده فقهی داریم «قولو حسنا قول حسن» یعنی اگر شما صدایی را به گوش خود شنیدید که افاقه خوبی و بدی می‌کند بر مبنای حسن تفسیر کنید بر این مبادی ما حق  نداریم که مبادرت به جلوگیری و تهدید و ایجاد ورود بکنیم، ضمن اینکه بند «ج» میثاق مدنی سیاسی مصوب 1969 و ماده 25 حقوق شهروندی اعلام می‌کند هر شهروند حق و فرصت خواهد داشت، بدون هرگونه تمایز به شرح مذکور در ماده 2 و بدون محدودیت‌های غیرمعقول (یعنی که یک رنگ را راه نمی‌دهیم) بند «ج» ماده 25 اعلام می‌شود با حق تساوی طبق شرایط کلی بتواند نسبت به اعمال نظر خودشان اقدام بکند. در انتخابات ادواری، واقعی و اصیل - واقعی و اصیل یعنی ساخته و پرداخت یک گروه یا کسانی که به صورت  خاصی در پی آن هستند-  که یک گروه خاصی به حکومت می‌رسد، باید براساس آراء عمومی و مساوی و مخفی انجام شود و تنظیم کننده بیان آزادی اراده انتخاب کنندگان است تا آنان به آزادی بتوانند رأی بدهند و انتخاب کنند. آنچه اشاره شد ماده 25 میثاق حقوق مدنی سیاسی است که دولت ایران بدون هیچ تمایز و بدون هیچ شرطی آن را پذیرفته است، البته ما در ماده 2 اعلامیه آمریکایی حقوق و تکالیف انسان که قبل از این ماده تدوین شده است و متعلق به 1948 است می‌گوید هر شخص واجد اهلیت قانونی حق دارد در اداره کشور خود به‌طور مستقل و یا از طریق نمایندگان خود شرکت جوید این دقیقا یعنی رئیس جمهور انتخاب یک گروه است و بعد در ادامه این ماده می‎خوانیم در انتخابات عمومی با رأی مخفی به‌طور صادقانه و ادواری و آزادانه انجام می‌شود مشارکت کند. اگر بگوییم کسی یک رنگ خاص دارد و ما اجازه نمی‌دهیم این‌ها وارد چرخه انتخابات بشوند، این یعنی از حقوق مسلم و واقعی آن‌ها جلوگیری کرده‌اید، اجازه بدهید نگاهی به کنوانسیون اروپایی حقوق بشر داشته باشم که مصوب 1950است. پروتکل اول ماده سوم می‌گوید اعضای معظم متعهد به برگزاری انتخابات آزاد در فواصل زمانی معقول با رأی مخفی و تحت شرایطی ملتزم می‌شوند که بیان آزادنه عقیده مردم در انتخابات قوه مقننه و اجرائیه بیان شود اینکه شما می‌گوید اگر کسی فلان رنگ لباس را بپوشد ما صندوق آن را باطل می‌کنیم کاملا مغایر با کنوانسیون است. ضمن اینکه  آن فردی که احتمال دارد نامزدی که چندان مقبولیت در بین جامعه ندارد بیاید برای سوءاستفاده از چنین طرحی به افرادی دستور بدهد که این کار  را انجام بدهد. ماده 23 حق مشارکت در حکومت می‌گوید هر شهروند از حقوق و فرصت‌های زیر برخوردار خواهد بود. لازم است این چند شرط را ذکر کنم و به سخن خود پایان بدهم.  الف. شرکت در اداره امور عمومی به‌طور مستقیم و یا از طریق نمایندگان که آزادانه انتخاب شده باشند رئیس جمهور نماینده مردم در سرپرستی قوه مجریه است. ب. در انتخابات ادواری واقعی و اصیل که براساس آراء عمومی و مساوی و مخفی انجام می‌شود و تضمین‌کننده بیان آزادی آزادانه انتخاب‌کنندگان است رأی بدهد و انتخاب شود. ج. با حق مساوی طبق شرایط کلی بتواند به مشاغل عمومی کشور خود نائل شود بعد یک تبصره‌ای دارد که می‌گوید قانون می‌تواند اعمال حقوق و فرصت‌های مذکور در بند قبلی را براساس سن، تابعیت، اقامت و زبان و آموزش،  اهلیت مدنی و روانی یا محکومیت توسط دادگاه صالح در دعاوی  کیفری محدود  کند می‌بیندید که  این یک امر بسیار استثنایی است، بر این باورم که اقدامی نمی‌شود اگرچه کسانی به رنگ خاصی مبادرت به حضور کردند از ورود آنها به حوزه انتخاباتی جلوگیری بکند اعم از اینکه رنگ بنفش، سبز  و سیاه باشد و...