صفحه اصلی / اخبار/ دریچه / مشاهیر تاریخ نگاران جهان از باستان تا امروز

مشاهیر تاریخ نگاران جهان از باستان تا امروز

تاریخنگاری گونهای از علوم انسانی است که سابقهای چندهزار ساله دارد، گرچه هرودت یونانی را پدر تاریخنگاری جهان میدانند، اما پیش از او نیز کسانی چون هومر شاعر و نویسنده یونانی و ای بسا کسان دیگری هم بودهاند که تاریخ وقایع روزگار و شرح حال ملتهای خود و سایر ملتها را به گونه دیگری به رشته تحریر درمیآوردهاند. پارهای از تاریخپژوهان بر این باورند که تاریخ الزاما آنچه که تاریخنگاران در آثار مکتوب خود آوردهاند نیست، بلکه بسیاری از سنگنبشتهها و تصویرنگاریهای صورت گرفته بر دیوارههای غارها و سینه کوهها نیز خود نوعی تاریخنگاری است که در میان برخی ملتها در چند قاره جهان مرسوم بوده است. برخی پادشاهان بیشتر شرح فتوحات و کشورگشاییهای خود با همین شیوه به ثبت رسانده برای آیندگان به یادگار میگذاشتهاند که نمونههای بارز آن را میتوان در سنگ نبشتههای شاهان سلسله هخامنشی یا ساسانی در فارس و خوزستان و همدان و دیگر نقاط سرزمین پهناور ایران‌زمین مشاهده کرد. اما شاید به جرات بتوان گفت برای نخستین بار در تاریخ باستان، این یونانیها بودند که تاریخ وقایع زمانه خود را به شیوههای روایی و بعضا در قالب قصه و داستان مکتوب کردند، که اولین و شاخصترین آنها همان هرودت یونانی است. اما بسیاری از تاریخپژوهان کاشفان و گردشگران روزگار قدیم، همچون ابن‌بطوطه و ناصر خسرو قبادیانی را که با سیر و سفر در اکناف جهان دیده‌ها و شنیده‌ها و آداب و رسوم ملت‌ها را به صورت مکتوب به ثبت می‌رساندند و برای نسل‌های بعد از خود به یادگار می‌گذاشتند، در زمره تاریخ‌نگاران به حساب می‌آورند. در هر صورت خواندن تاریخ و کسب آگاهی از آنچه که بر ملتهای روزگاران قدیم گذشته، همراه با شرح لشکرکشیها و کشورگشاییهای پادشاهان و سلاطین و یا وقایع مربوط به شیوع بیماریهای مرگباری چون طاعون در برخی شهرهای جهان و همچنین بلایای طبیعی همچون سیل و زمینلرزه، برای همگان بهخصوص انسانهای فهیم و فرهیختهای چون خوانندگان صوراسرافیل خالی از لطف و جاذبه نیست. خصوصا آن که میتوان از طریق مطالعه تاریخ به رابطه علت و معلولی حوادث و وقایعی که بر پیشینیان انسانهای امروز گذشته است پی برد و از آنها عبرتآموزی کرد که هرچند که تجربهها نشان داده، صاحبان قدرت هرگز از درسهای تاریخ درس عبرت نمیگیرند. به همان اندازه که مطالعه وقایع و رویدادهای تاریخ برای انسانهای عصر و زمانه جذابیت دارد، آشنایی با شرح حال و زندگی تاریخنگاران بزرگ جهان که عمر خود را صرف ثبت و ضبط وقایع تاریخی کردهاند، جذابیتهای دیگری دارد که با همین نگاه از این شماره صوراسرافیل سلسله مطالبی در معرفی این گروه از تاریخنگاران در صفحه دریچه به خوانندگان گرانقدر تقدیم خواهد شد.

ترجمه و تدوین: غلامرضا کیامهر

 

هرودت تاریخنگار دوران باستان یونان

نام کامل این تاریخنگار یونانی (Halkamassoslli Herdodotus Herodot) است که به اختصار او را هرودوت نامیدهاند. بسیاری از تاریخنگاران جهان هرودوت را پدر فن و علم تاریخنگاری میدانند. هرودوت متولد سال 483 قبل از میلاد مسیح است. زادگاه او را شهر (Halicarmassus) یونان قدیم دانستهاند.

هرودت در سال 425 قبل از میلاد در سن 58 سالگی چشم از جهان فروبست. پدر هرودت لیکس (Lyxes) نام داشت. هرودت از تاریخنگاران همعصذ فیلسوف یونانی سقراط بود. هرودت را نخستین تاریخنگاری هومری دیگر تاریخنگار معروف یونانی که به روش تحقیقاتی به مسایل تاریخی میپرداخت را کناری نهاد و خود مبدع شیوه جدید در این فن تبدیل شد. هرودت با جمعآوری و کنار هم نهادن سیستماتیک و نقادانه موضوعات و وقایع تاریخی عصر خود به شرح و بیان آنها میپرداخت.

هرچند از هرودت به جز یک کتاب تاریخ بیشتر باقی نمانده و مطالب آن کتاب نیز بیشتر به شرح و بسط جنگهای طولانی ایران و یونان اختصاص دارد، اما به اعتقاد تاریخ‌‌نگاران همین یک اثر به تنهایی توانسته بخش بزرگ و مهمی از وقایع تاریخی دوران باستان را که بازیگران اصلی آن دو تمدن بزرگ در ایران و یونان بودهاند، به تصویر بکشد. در شرح حال زندگی هرودت از او به عنوان کسی که بیشتر عمر خود را به سیر و سفر خصوصا در قلمرو امپراتوری وسیع در ایران باستان سپرده کرده، یاد شده است.

هرودت به سرزمین مصر دوران فراعنه، لیبی، سوریه، بابل، شوش و عیلام و لیدیا نیز سفر کرده است. او در این سفرهای طولانی به مطالعه در اخوال، روحیات و فرهنگ کشورهای مورد بازدیدش میپرداخت، که به او در نگارش تاریخ وضعیت اجتماعی آن سرزمینها کمک زیادی میکرد. هرچند که بسیاری از تحلیلگران تاریخ بر این باورند که هرودت در مواردی خصوصا در ارتباط با وقایع مربوط به جنگهای ایران و یونان دست به تحریف تاریخ میزد و پیروزیهای ایران برسپاه یونان را ناچیز جلوه میداد. ضمن آنکه از نسبت دادن برخی رفتارهای ناروا به ایرانیان مضایقه نمیکرد. یکی از ویژگیهای شیوه تاریخنگاری هرودت که او را از سایر تاریخنگاران باستان متمایز میساخت، شرح وقایع تاریخی در قالب داستانهای خواندنی و هیجانانگیز بود که گهگاه نوعی طنز و مطایبه را هم چاشنی آن داستانها میکرد.

با وجود همه ایرادها و انتقادهایی که به صحت و صداقت و امانتداری هردوت در شرح و بازگو کردن وقایع تاریخی وجود دارد، اما هرودت توانست جایگاه بسیاری برجستهای بهعنوان یک تاریخنگار بزرگ در فاصله سالهای 550 تا 479 قبل از میلاد مسیح به دست آورد.

دوران کودکی و نوجوانی هرودت

گرچه اطلاعات دقیقی از دوران کودکی و نوجوانی هرودت در دست نیست و آنچه مورخین و تاریخپژوهان درباره او گفتهاند، براساس همان چیزهایی بوده که هرودت خود درباره خود گفتهاست، اما در این که او در سال 484 قبل از میلاد مسیح در (Hali Carnassus) چشم به جهان گشوده است، تردیدی وجود ندارد و بنابر برخی منابع تاریخی هرودت فرزند پدری به نام (Lyxes) بوده و برادری هم به نام تئودوروس (Theodorus) داشته و پانیاسیس (panyasis) شاعر حماسهسرای معروف یونانی نیز از بستگان نزدیک او بوده است. به دلیل دست داشتن خاندان پرنفوذ هرودت در چند قیام عمومی علیه حاکمان وقت یونان، اعضای خانواده هرودت به مدت چند سال به اقامت اجباری در جزیره ساموس (Samos) محکوم شدند، که بسیاری از اشعار هرودت در وصف زیباییهای این جزیره و عشقی که هرودت به آن پیدا کرده بود، سروده شده است.

    

 ابنبطوطه

 ابنبطوطه از تاریخنگاران و کاشفان جهان اسلام در سال 1304 بعد از میلاد مسیح در شهر مراکش، در خانوادهای پیر و مذهب مالکی به دنیا آمد و در سال 1377 بعد از میلاد مسیح در همان شهر دیده از جهان فروبست. ابنبطوطه از جمله تاریخ نگارانی است که با سفر به اقصینقاط جهان دیدهها و شنیدههای خود را در قالب وقایع تاریخی به رشته تحریر درمیآورد. به همین سبب دانشمندان و تاریخشناسان اهمیت خاصی برای تاریخنگاریهای این جهانگرد مسلمان روزگار قدیم قایلند و بر اغلب وقایع تاریخی که ابنبطوطه در آثار خود به شرح آنها پرداخته است، مهر تایید میزنند. آثار به جا مانده از این جهانگرد و تاریخنگار جهان اسلام تا به امروز نیز به عنوان آثار معتبر و قابل استناد تاریخی مورد استفاده تاریخپژوهان قرار داشته است.

ابنبطوطه در آثار خود به نحوی به شرح دیدهها و شنیدههای خود از آداب و رسوم فرهنگ ملل سرزمینهای مورد بازدید میپردازد، که انسان از مطالعه آن دچار شور و شعف میشود و با ابنبطوطه همزاد پنداری میکند. ابنبطوطه از نوجوانی برای سیراب کردن روح جستجوگر خود، دل به سفر زد و راه کشورهای دور و نزدیک در آفریقا و آسیا و حوزه مدیترانه را در پیش گرفت. او در مقام یک گردشگر و پژوهنده از بسیاری از کشورهای قلمرو پهناور اسلامی در آن دوران دیدن کرد و در پارهای از دربارها و دستگاههای حکومتی آن روزگار مصدر مسوولیتها و خدمات مختلفی شد. از این بابت ابنبطوطه شباهت زیادی به شیخ مصلحالدین سعدی، شاعر و پژوهشگر پرآوازه ایرانی داشت. ابنبطوطه بهمنظور کسب آگاهی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم کشورهای مورد بازدید، به متن جوامع آنها میپرداخت. به همین سبب به اعتقاد بسیاری از تاریخنگاران در آثار ابنبطوطه واقعیتهای ملموسی از شیوه زندگی مردم کشورهای مورد بازدید او به چشم میخورد و کمترین خدشهای بر صحت آنها وارد نیست.

این جهانگرد و تاریخنگار برجسته جهان اسلام، مدت سه دهه متوالی از عمر خود را به سیر و سفر در کشورهای اقصینقاط جهان سپری کرد که برخی مورخان طول مسافت سفرهای او را حدود 50 هزار کیلومتر برآورد کردهاند. در تاریخ آمده است که ابنبطوطه در مدارس و مراکز علمی وابسته به اهل سنن مالکی به تحصیل و کسب علم پرداخته است.