امروزه با پیشرفت تکنولوژی تغییرات در همه ابعاد زندگی اتفاق افتاده است. در خصوص ادله دعوی هم همین گونه است و اسناد دچار تغییراتی شده اند. باید گفت سند و مدرک الکترونیکی را میتوان به عنوان دلیل در دادگاه ارائه داد و این اسناد با اسناد سنتی دارای اعتبار یکسان هستند.
معاونت منابع انسانی و مرکز آموزش قوه قضائیه آموزش حقوق شهروندی به زبان ساده را مطابق قانون در دستور کار خود قرار داده و در این راستا مدرسه البرز به عنوان پایلوت اجرای این طرح انتخاب شد.
اسناد در گذشته به صورت نسخه و دفترچه ای وجود داشت. اما با رشد تکنولوژی این اسناد هم دچار تغییرات شدند، البته بازهم اعتبار گذشته خود را به شرط اثبات دارا هستند.
ادله در نسخه جدید
معمولا در هر دعوایی حق با کسی است که سند ارائه می کند. چون تهیه کردن سند چیز کمی نیست. در گذشته سند را نوشته‌ای می دانستند که در آن علامتی، خطی، رمزی و ... وجود داشت؛ جنس آن هم اهمیت زیادی نداشت و برای کسی مهم نبود که کاغذی باشد یا از جنس پارچه، چوب و سنگ. البته در دنیای حقوق و حق خواهی برای اینکه یک نوشته نام سند به خود بگیرد باید این قابلیت را داشته باشد که به عنوان دلیل در دادرسی مطرح شود. در غیر این صورت هر نوشته و خطی سند محسوب نمی شود.
البته باید این نکته را نیز بدانید که اعتبار سندها هم یکی نیست. بعضی سندها دلیل محکمی برای اثبات دعوی هستند اما بعضی دیگر به راحتی رد می شوند. بسته به اینکه سند از طرف کدام مرجع صادر شود اعتبار آن هم متفاوت خواهد بود.
آشنایی با اسناد صفر و یکی
سندهای الکترونیک اسنادی هستند که از طریق واسطه‌های الکترونیکی ایجاد می‌شوند. در واقع مجموعه‌ای از اطلاعات هستند که روی یک وسیله جانبی مثل دیسکت ذخیره می‌شوند. اسناد دیجیتال ممکن است به دو صورت تهیه شده باشند: از ابتدا به کمک رایانه ایجاد شده اند یا بعدا به نوع دیجیتال درآمده اند.
باید گفت اسناد الکترونیکی مانند اسناد سنتی هستند اما تفاوت‌هایی با آنها دارند.به عنوان مثال فقط در قالب الکترونیکی تولید یا منتقل می شوند و با عنوانی مشخص ومنظم به صورت الکترونیکی نگهداری و توزیع می شوند.
مزیت این نوع سندها این است که قابلیت های فراوانی در جستجو دارند؛ همچنین بازیابی، چاپ و ذخیره سازی اطلاعات را به شکلی صحیح و سریع انجام می‌دهند و همواره روزآمد هستند.
از کجا بیاوریم؟
برای به دست آوردن ادله الکترونیکی یا همان سند الکترونیک برای دعاوی مختلف کافی است به یکی از این موارد دسترسی داشته باشید وآن را امتحان کنید. رایانه، دیسکت، تلفن همراه، منشی تلفنی، شماره یاب تلفن، ضبط صوت، نرم افزارهای مربوط، پیجرهای تلفن، پست الکترونیکی، نوارهای کاست رایانه، لوح‌های فشرده، رم رایانه‌ها ، تاریخچه اینترنتی، پیام‌های الکترونیکی و غیره.
به این ترتیب تمام مواردی را که میتوان به استناد آن از حق دفاع کرد اعم از سند یا نوشته، فیلم، صوت و غیره با همان قالب الکترونیک می‌شود به دادگاه ارائه کرد.
اسناد الکترونیکی با اسناد سنتی برابر است
قضات معمولا در برخورد با دلایل الکترونیکی سختگیری بیشتری به خرج می دهند؛ یعنی قاضی تا زمانی که قانع نشود، نمی تواند با استناد به دلیلی رای صادر کند و وقتی قرار است با اسناد الکترونیکی راضی شود کار کمی سخت تر می شود. به عبارت دیگر تا قناعت وجدان در قاضی ایجاد نشود هیچ دلیلی مبنای صدور رای قرار نمی گیرد.
دلیل حساسیت قضات هم به فضای رایانه‌ای بر می گردد. البته طبیعی است که قاضی در خصوص اعتبار این دسته از اسناد با احتیاط بسیار رفتار کند. زیرا در این فضا امکان دست‌کاری، تغییر، نسخه برداری و حذف اطلاعات به راحتی وجود دارد. باید تاکید کرد که هیچ‌گاه نمی توان ارزش اثباتی این ادله را صرفا به دلیل شکل و قالبشان زیر سوال برد. یعنی ادله الکترونیک در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد هستند.
ادله الکترونیک در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد است و ارزش اثباتی آن مشابه با سایر ادله اثبات دعوی مانند اقرار، اسناد کتبی، شهادت و ... است.
ارزش اثباتی دلایل الکترونیک با توجه به شرایط ایمنی که برای تولید، ذخیره و ارسال آنها و همچنین شرایط ایمنی که برای اطمینان از حفاظت این وسایل وجود دارد تعیین می‌شود.
امضا فراموش نشود
یکی از شرایط اصلی هر سندی وجود امضا درآن است. نوشته بدون امضا ارزش و اعتباری ندارد و یک سند ناقص محسوب می‌شود. اسناد الکترونیک برای اینکه معتبر باشند باید حتما امضا داشته باشند. امضای الکترونیک ترکیبی از متون یا اشکال خاصی است که هر شخصی می‌تواند آن را تولید و در اسناد الکترونیکی خود از آن استفاده کند.
جعل در کمین است
با الکترونیکی شدن ادله جاعلان هم جعلشان را به روز کرده اند. این یک واقعیت انکار ناپذیر است که احتمال جعل ادله الکترونیک نسبت به ادله سنتی بیشتر است. قبلا برای تشخیص سند اصلی از جعلی به نسخه اصلی آن رجوع می کردند و آن را با اصل تطبیق می دادند و بر این اساس جعلی بودن سندی مشخص می شد اما درادله الکترونیک نسخه اصلی وجود ندارد وهمین موضوع امکان دست کاری را بیشتر کرده است.
دست کاری و تغییر ادله الکترونیکی موضوع خیلی پیچیده ای نیست. فرض کنید که یک سند الکترونیکی به صورت یک ایمیل به دست کسی رسیده باشد. آن فرد به راحتی می تواند با امکانات فنی که وجود دارد در مفاد آن سند یا دلیل الکترونیکی تغییراتی ایجاد کند. البته این تغییرات در اغلب موارد قابل کشف است؛ یعنی کارشناس رایانه ای می تواند تاریخی را که در آن تاریخ ادله الکترونیکی تغییر یافته است شناسایی کند. با این حال احتمال تغییر دراین دست ادله زیاد است زیرا همان طور که گفتیم نسخه اصلی در ادله و اسناد الکترونیکی معمولا وجود ندارد.
دادگاه برای اینکه بتواند به استناد یک دلیل الکترونیکی حکم صادر کند باید قبل از هر چیز اصالت آن دلایل را احراز کند. قابل تغییر بودن اسناد و ادله الکترونیک دادگاه ها را وادار می‌کند تا بیشتر ازادله سنتی به احراز و تشخیص اصالت ادله واسناد الکترونیکی توجه نشان دهند. به همین خاطر در صورتی که اصالت این اسناد خاص مورد انکار وتردید قرار گرفته یا نسبت به آنها ادعای جعل شده باشد دادگاه باید اصالت آن را احراز کند تا بتواند آن را مستند حکمش قرار دهد.