تاریخچه: فکر تشکیل سازمان همکاری شانگهای در منطقه آسیای میانه از آنجا بیرون آمد که ابتدا بین دو قدرت بزرگ چین و شوروی با هدف حل و فصل اختلافات مرزی که حدود 7 هزار مرز مشترک را در بر می گرفت مذاکراتی در سطح بالایی در این خصوص صورت گرفته بود که از آن می توان به سفر گورباچف رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی در سال 1989 اشاره کرد لیکن بعد از فروپاشی شوروی هر کدام از جمهوری های این مذاکرات را پی گرفته بودند.در پی این موضوع در تاریخ 26 آوریل 1996 در شانگهای چین نشستی بین سران کشورهای چین ، روسیه ، قزاقستان ، قرقیزستان و تاجیکستان برگزار شد که توافقنامه ای به منظور تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی به امضاء رساندند و گروه شانگهای 5 را تاسیس کردند. همچنین در 24 آوریل 1997 در مسکو توافقنامه ای برای " کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی " را به امضاء رساندند.گروه شانگهای 5 نشست هایی در سال های بعد جهت تبادل و بررسی موضوعات مرزی و حل و فصل اختلافات برگزار کردند که در این مرحله به اهداف اولیه خود دست پیدا کردند، نشست ها در سال های 1998 آلماتی قزاقستان ، 1999 بیشکک قرقیزستان و 2000 دوشنبه تاجیکستان.در پنجمین اجلاس در 15 ژوئن 2001 در شانگهای چین کشورهای عضو بعد از پذیرفتن عضویت ازبکستان با امضای بیانیه ای تشکیل سازمان همکاری شانگهای) sco که مخفف Sanghai cooperation organization می باشد ) را اعلام نمودند.اساسنامه سازمان شامل اهداف ، ساختار ، تشکیلات حقوقی و سیاسی و راهکارها را بررسی و به امضاء رساندند که پس از این موجودیت سازمان از نظر حقوق بین المللی رسمیت پیدا کرد.
مقر :
پکن – چین
اهداف سازمان :
یکی از اهداف اصلی سازمان مبارزه با تروریسم اعم از جدایی طلبی و افراط گرایی می باشد و همچنین مسائل امنیتی را می توان رکن اساسی هدف از تشکیل سازمان شانگهای دانست ، چناچه با گستردگی سازمان و فعالیت های آن دارای تعاریفی جدید و اهدافی نوین گشت که در ذیل به آنها اشاره ای می شود:
- تقویت اعتماد متقابل ، همکاری های اقتصادی و سیاسی
- تشویق همکاری های منطقه ای در زمینه های مختلف اعم از سیاسی ، تجاری و اقتصادی ، دفاعی ، محیط زیست ، فرهنگی ، علمی ، فن آوری ، آموزشی ، انرژی ، حمل و نقل و....
- تقویت همکاری با سایر کشورها و سازمان های بین امللی
- اقدام مشترک و مشارکت جمعی به منظور ارتقای استاندارد ها و شرایط زندگی در کشور های عضو
- همکاری در زمینه ممانعت از منازعات بین المللی
اعضای سازمان :
اعضای سازمان به سه دسته تقسیم می شوند که شامل عضو های اصلی و ناظر و میهمان می باشند.
1) عضوهای اصلی :چین ، روسیه ، قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان و ازبکستان
2) عضوهای ناظر :ایران ، هند ، پاکستان ، مغولستان و افغانستان
3) عضو های مهمان :بلاروس ، سریلانکا ، ترکیه
ساختار سازمان :
ارکان سازمان همکاری شانگهای از 7 بخش تشکیل شده است که هر کدام دارای وظایف و فعالیتهای مرتبط به خویش را دارند. این 7 بخش به ترتیب عبارتند از :
- شورای سران کشور ها :این شورا بالاترین ارکان سازمان شانگهای است. کارکرد اصلی آن تعیین حوزه های اولویت و جهت گیری های اصلی در فعالیت های سازمان ، تعیین اصول مرتبط با ساختار و کارکرد داخلی و چگونگی کار سازمان با دیگر کشورها و سازمان های بین المللی است. این شورا همچنین به بررسی مسائل حساس بین المللی می پردازد.
- شورای سران دولت ها :کارکرد عمده این شورا تنظیم بودجه شورا و تعیین موضوعات همکاری در حوزه های ویژه در چارچوب سازمان و همکاری ویژه در زمینه اقتصادی است. نشست منظم سران دولت ها سالی یکبار برگزار می شود.
- شورای وزیران امورخارجه :مهمترین کارکرد این شورا عبارت است از بررسی و حل مسائل عمده و رسیدگی به فعالیت های جاری سازمان ، که از جمله به تدارک دیدار سران کشورها و اجرای برنامه های سازمان و مشورت در زمینه موضوعات بین المللی می توان اشاره کرد.
- کنفرانس سران آژانس :کار عمده این کنفرانس بررسی و حل مسائل ویژه و همکاری در حوزه های خاص است. در حال حاضر دیدارها برای دادستان های کل و وزیران دفاع ، بازرگانی ، اقتصاد ، حمل و نقل ، و فرهنگ و نیز قضات و مدیران امنیتی در شرایط فوق العاده و به هنگام رویدادهای غیره منتظره ترتیب داده می شود.
- شورای هماهنگ کنندگان ملی :این شورا هماهنگ کننده و مدیر فعالیت های عادی سازمان شانگهای است.در طول سال سه بار نشست برگزار می کنند و رئیس آن هماهنگ کننده ملی کشور میزبان است و می تواند مسائل خارجی سازمان شانگهای را به رئیس شورای وزیران امور خارجه واگذار کند.
- دبیرخانه :این نهاد که بخش اجرایی سازمان شانگهای می باشد که در ژانویه 2004 تشکیل و مقر آن در پکن واقع شده است.کارهای اصلی آن شامل پشتیبانی سازمانی و فنی از فعالیت های این سازمان و مشارکت در بررسی و تنظیم اسناد سازمان و طرح پیشنهاد در زمینه بودجه بندی سالانه است.
- ساختار ضد تروریسم منطقه ای (راتس) :این نهاد که از بخش های دائمی سازمان می باشد در ژانویه 2004 تشکیل و مقر آن در تاشکند ازبکستان واقع است.کار اصلی آن ایجاد زمینه های لازم برای هماهنگی فعالیت اعضاء در مبارزه با تروریسم ، جدایی طلبی و افراط گرایی می باشد. راتس دارای دو بخش شورا و کمیته اجرایی است که شورا بدنه هماهنگ کننده و هدایت کننده راتس و مرکب از سران و مقامات صلاحیت دار کشورهای عضو می باشد و کمیته اجرایی ببخش عادی راتس است.
دبیرکل سازمان همکاری شانگهای
دکتر رشید علیم اف (rashid alimov) تاجیکی و متولد 23 ژوئن 1953 می باشد . او در سال 1975 از دانشگاه دولتی تاجیک فارغ التحصیل شد و توانست در سال 1989 دکترای علوم سیاسی خود را از آکادمی علوم اجتماعی تحت کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی دریافت کند. وی به زبان های روسی و انگلیسی هم تسلط دارد .دکتر علیم اف از تاریخ 1 ژانویه 2016 بعنوان دبیرکل سازمان همکاری شانگهای انتخاب شده است.
سوابق اجرایی :
1976-1982 - سمتهای مختلف در کمیته مرکزی و جوانان حزب کمونیست تاجیکستان.
1982-1986 - مربی و معاون تبلیغات گروه از کمیته مرکزی لیگ جوانان کمونیست.
1986-1991 - دبیر اول کمیته مرکزی جوانان تاجیکستان، عضو دفتر کمیته مرکزی VKLSM؛
1986-1994 - رئیس کمیته امور جوانان و عضو هیئت رئیسه شورای عالی SSR تاجیک؛
1991-1992 - مشاور رئیس جمهوری در دولت تاجیکستان.
1992-1994 - وزیر امور خارجه جمهوری تاجیکستان.
1994-2005 - نماینده دائم جمهوری تاجیکستان در سازمان ملل.
2005-2015 - سفیر فوق العاده و تام الاختیار جمهوری تاجیکستان در جمهوری خلق چین، نماینده دائم جمهوری تاجیکستان به سازمان همکاری شانگهای.
2016 - دبیرکل سازمان همکاری شانگهای