نگارنده: مهدی سقیانی - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
علل و آسیبهای اجتماعی و اقتصادی
بند اول: علل اجتماعی: در بررسی عوامل تاثیرگذار بر سقط جنین دختران و کشف علت روابط نامشروع آنان، ۴ عامل اساسی نقش دارد: فقر مالی و اختلاف طبقاتی، تجددگرایی و تظاهر به آن، شیوه تربیتی والدین که مهمترین عامل است و سرکوب‌کننده همه رفتارهاست و کمبود عاطفی و سرخوردگی در زندگی بوده و براحتی میتوان پیش‌بینی کرد که با افزایش آسیبهای اجتماعی مثل طلاق، روابط نامشروع، پدیده کودکان کار و زنان خیابانی، سقط جنین‌های غیرقانونی نیز افزایش یابد.
بند دوم: : علل اقتصادی: در میان عوامل تاثیرگذار بر عدم تمایل به بارداری (ناخواسته بودن بارداری) که خود منشأ سقط جنین غیر قانونی است، بیشترین دلیل مشکلات اقتصادی و مالی بوده می باشد .
عوارض دارویی و پزشکی
بند اول: عوارض داروی میزوپروستول: از جمله دلایل افزایش سقط جنین غیر قانونی در کشوررا می توان استفاده از دارو و خصوصا داروی «میزوپروستول» نام برد. و یکی از عمده دلایل شیوع سقط جنین غیرقانونی، نبود‌نظارت کافی بر توزیع این دارو بین مردم است.
بند دوم:عوارض پزشکی: سقط جنین که از عوارض بارداری و در دنیای امروز رو به افزایش است و زنان آن را بهترین و آسان ترین راه برای پیشگیری از تولد نوزادان ناخواسته می دانند، در صورتی که این عمل خطرات و عوارض متعددی از جمله خونریزی و عفونت را در پی داردتحقیقات نشان می دهد، از دست دادن فرزند اگرچه به صورت عمدی باشد، بر روحیه اکثر زنان تأثیر منفی گذاشته و احتمال ابتلا به افسردگی و برخی بیماری های روحی افزایش پیدا می نماید.سقط جنین یکی از مواردی است که احتمال ابتلا به سرطان سینه، رحم و تخمدان را افزایش می دهد وبا افزایش تعداد دفعات سقط، میزان این احتمال نیز بالاتر می شود . سقط های عمدی و غیر قانونی مطمئن و چه نامطمئن انجام شوند دارای عارضه و خطر ناک هستند. در کشورهای در حال توسعه خونریزی پس از زایمان (PPH) اولین علت مرگ و میر مادری بوده ودر مجموع علت 25% مرگ مادر در کل دنیا بوده و مطابق با تحقیقات احتمال مرگ زنان در بارداری هایی که به سقط جنین ختم می شود تا سه و نیم درصد افزایش یافته و همچنین احتمال خودکشی در زنانی که به سقط جنین عمدی و غیر قانونی اقدام می کنند، شش برابر بیشتر از سایر زنان است. از دیگر عوارض میتوان به از دست دادن رحم، نازایی و از دست دادن تخمدان، چسبندگی به دنبال عفونت ها و درد و حتی انسداد روده هااشاره: عدم موفقیت در گشاد کردن دهانه رحم،سوراخ شدن،هماتومتری حاد،واکنش به بیهوشی ,حفیف/شدید ،پرخونی پستان،خونریزی کمتر از 500 میلی متر،درد خفیف تا شدید،واکنش آلرژیک به داروها مشکلات انتقال خون و باقی ماندن محصولات حاملگی،عفونت بافت رحم/ عفونت لوله های رحمی، را افزایش داده وبعضا احساس گناه را نیز بعد از سقط گزارش شده است.پس از سقط جنین تبعات جسمی، عاطفی و روانی گریبانگیر زن و جامعه می‌شود، زیرا بعضی زنان پس از سقط جنین قادر به بارداری مجدد نبوده و حتی آسیبهای جسمی در آنان به‌حدی شدید است که برای همیشه عقیم شده و قادر به بچه‌دارشدن نیستند. همچنین وجود نداشتن اعتماد به مرد و جامعه، خلأ عاطفی، افزایش بیم از آینده آنان را به سقط مکرر و رابطه نامشروع مجدد سوق می‌دهد.»
شکست روش پیشگیری از بارداری
«بارداری ناخواسته»، عمده ترین علت سقط جنین عمدی و غیر قانونی بوده وطی آمار سازمان بهداشت جهانی ،سالانه 210 میلیون زن در سراسر جهان باردار می‌شوند و پیش‌بینی می‌شود که سالانه 46 میلیون سقط در جهان روی دهد . همچنین تخمین زده می‌شود که 20 میلیون سقط از 46 میلیون مورد، غیرایمن بوده و توسط فرد غیرماهر یا در محیطی با حداقل امکانات پزشکی انجام می‌شود. در ایران نیز آمار دقیقی از سقطهای عمدی جنین وجود ندارد؛ اما براساس آمار تخمینی موجود، سالانه 80 هزار سقط جنین در کشور انجام می‌شود؛ درحالیکه هیچ گزارش دقیقی از میزان مرگ و میربیماری های ناشی از سقطهای ناایمن و غیربهداشتی در کشور وجود نداشته و نتایج پژوهشی در بارداری ناخواسته، عمده‌ترین علت سقط جنین عمدی و غیرقانونی در کشور است بسیاری از افراد به شکست روش پیشگیری به عنوان عامل بارداری ناخواسته و در نتیجه به انجام چنین سقطهایی روی می آورند. روشهای پیشگیری از بارداری هنوز در بین مردم جا نیفتاده و احساس نکرده‌اند که برای استفاده از روش ایمن پیشگیری از بارداری باید به پزشک مراجعه کنند.
جنسیت جنین وتعداد زیاد فرزندان
در برخی استانها وقتی خانواده ها متوجه شده ، که جنین دختر است به خاطر باورهای غلط، مادر مجبور گردیده ،جنین دختر را سقط کند. ترجیح آنها بیشتر به سمت جنین مذکر بوده و این موضوع هم پیامدهای منفی خود را دارد.
نقص قانون و اطاله دادرسی
نارسایی واطاله رسیدگی قانونی و اجرایی باعث شده است که زنان خواستار سقط غیرقانونی جنین و مراکز متعدد این عمل جراحی هیچ گونه توجهی به بخشنامه های قانونی و گفته های پزشکان تخصص ننمایند.
افزایش روابط نامشروع
در جامعه مدرن امروزی روابط نامشروع افزایش یافته و باعث شده ، که زنان بسیاری که نمی خواهند فرزند نامشروع خود را به دنیا آورند، اقدام به سقط جنین کنند.
نقايص جنينی
قانون، مجوز سقط جنین را به دلیل «خطرناک بودن بارداری برای مادر در صورت مسلم شدن بیماری و در تعدادی از موارد، مادران بیمار، به دنبال تایید خطر بیماری خود و گرفتن مجوز قانونی نبوده و خود درمورد انجام سقط جنین تصمیم میگیرند.
بند اول : نقص جنین با تزریق واکسن سرخجه: تزریق واکسن سرخجه در میان بیش از نیمی از اقوام ، به عنوان یکی از دلایل سقط عمدی و غیر قانونی مطرح شده است.
بند دوم : ترس از تشدید عوارض جنین ناقص: نقایص جنینی از مواردی است که در آن مجوز سقط داده شده گاها مادر به دلیل وقت گیربودن راه قانونی و «طولانی بودن آن» ، ترجیح داده است از روش غیرقانونی استفاده کند .
بند سوم: بيماری مادر: بيماری مادر نظير مواردی که فشار عصبی و نداشتن آمادگی روانی برای ادامه بارداری و نگهداری ازکودک مطرح می شود.
نبود یک مرجع اختصاصی برای رسیدگی
نظر به اهمیت این جرم و میزان خطری که برای توسعه کشور بوجود می آورد و توجها به افزایش روزافزون آن نیاز به تشکیل یک مرجع اختصاصی با شدت وحدت و سرعت عمل و قاطع جهت برخورد با این جرایم موجود نیست. علاوه بر این، عدم ارائه تعریف جرم موصوف و انواع آن در قانون مجازات اسلامی نیز موضوع دیگری است.
عدم برنامه ریزی فرهنگی بلندمدت در سطح فرهنگ ملی
از مهمترین عوامل گسترش این جرم ، سوء استفاده افراد غیرمتخصص در مکانهای مخفی بوده و این جدای از فرهنگ سازی ، نیاز برای اجرای درست قانون سقط درمانی ، نیازمند مراکزی مانند کلینیک های مجازسقط درمانی با تایید مراجع قانونی بوده که متاسفانه درگیر تشریفات قانونی و ... به صورت بسیار محدود انجام می شود.
عدم نظارت و بازرسی دائمی از مطبها و کلینیکها و...
مسئولان ذی‌ربط باید با کسانی که در سایه نبود نظارت کافی از محل سقط‌جنین‌های غیرقانونی درآمدهای هنگفتی به دست می‌آورند،برخورد شدید‌تری انجام داده و اغلب این سقط جنین های غیرقانونی هم در کلینیک های خصوصی و زیرزمینی انجام شده که با وجود آن که این مراکز، مجوزی از مراجع قانونی ندارند ولی به صورت مخفی و در خلأ قانونی به کار پرسود خود در حالی ادامه می دهند که برخورد قاطعی از سوی مراجع قضایی و انتظامی با این مراکزغیرمجاز انجام شده ونبود نظارت مستمر و کافی و در عین حال در ساعتهای متعدد از مراکز درمانی خصوصی و مطب ها و خصوصا عدم نظارت کافی بر بازارهای فروش دارو و توزیع آسان داروهای خطرناک سقط جنین و قاچاق داروهای موصوف و بعضا تقلبی بودن ،موجب گردیده است که به جهت سود اقتصادی آن افراد اقدام می نمایند .
عدم تهیه و پخش فیلم از رسانه ها
فیلم های مستند از داروهای سقط جنین و اعمال جراحی غیرمجاز و خصوصا ازمکانهای مخفی و عدم اطلاع رسانی در مورد خطرات جانی و عواقب دنیوی واخروی سقط جنین های غیرقانونی بویژه از طریق تلویزیون و...صورت نمی پذیرد.
سایر علل و انگیزه ها
از نتایج سخت بودن شرایط برای جوانان برقراری روابط به دور از نظارت والدین و خانواده در میان جوانان بوده و اغلب مراجعین دختران و زنانی هستند که بعلت فقر مالی و اقتصادی و تن دادن به عقد موقت از روی ناچاری ، فقر فرهنگی ، عدم آگاهی از روشهای جلوگیری از بارداری نوین ، ترس از آبرو ، تزریق واکسن سرخجه ، بیماری مادر ، نقص جنین ، بارداری ناخواسته و بعضانامشروع که عمده ترین علت سقط جنین عمدی در کشور است ، اختلاف با همسر و تاثیر آن بر گرایش به سقط جنین ، تاثیر اعتیاد ، گرفتاری شغلی مادر ، جنسیت فرزند ، تعداد زیاد فرزندان ، سن کم یا زیاد مادر ، ترس از کم شدن علاقه شوهر ، ترس از زایمان ، چشم و هم چشمی برای داشتن فرزند کمتر ، زندانی بودن همسر ، زندگی با خانواده همسر ، عقیم کردن افراد غیرسالم ، زنا و هتک ناموس و بعضا تصادفات و مواردی چون سقط جنین بدلیل بیماری مادر ، بدلیل بیماری جنین ، ترس از تشدید عوارض جنین ناقص ، بارداری ناخواسته ، مشکلات مالی و اقتصادی ، سقط جنین به دلیل شکست روش پیشگیری از بارداری ، سقط جنین با همسر و تاثیر آن بر گرایش به سقط جنین ، اعتیاد همسر ، گرفتاریهای شغلی مادر ، بارداری در دوران عقد ، بارداری نامشروع ، جنسیت جنین ، روابط جنسی ممنوع بروز عفونت و زخم‌های عفونی در خارج و داخل رحم به دلیل دستکاری های انجام شده در حین ختم حاملگی، می تواند منجر به عفونت لوله و چسبندگی داخل رحمی و عقیمی دائم زن شود.را نام برد انجام عمل سقط جنین در شرایط و امکانات غیر بهداشتی و غیر استریلیزه انجام می شود و با توجه به انجام سقط های غیرقانونی از جانب افراد ناشناس ، داروها و آمپولهای این عمل نیز در بازارهای سیاه بعضا ضمن داشتن عارضه بفروش رسیده که مسبب سقط ناقص خواهد بود.
دختران و زنانی که بدلیل روابط نامشروع قبل و بعد از ازدواج نمی توانند برای حضور سوال انگیز یک موجود ناخواسته پاسخی به جامعه اطراف خویش بدهند و درصد کمی از زنان شوهرداری که به سبب بارداری ناخواسته از یکسو و منع قانونی سقط جنین در بیمارستانها و مطبها که پیگیری مجوز قانونی آن بسیار دشوار است و از طرفی سرعت بالای اینگونه سقط ها و عواقب اجتماعی آن نیز از دلایل ترغیب زنان به کورتاژ غیرقانونی بوده و حسب مورد ، شرایط ،ابزار و تخصص لازم برای اجرای آن متفاوت بوده و اگرچه تغییرات قانونی سقط جنین از بروز سقط های غیرایمن ناشی از بیماری مادر یا نقایص جنینی جلوگیری کرده است، ولی راه حل کافی برای جلوگیری از انجام همه موارد سقطهای عمدی جنین نمیباشد.
بند اول: آسیبهای عمومی: این مورد شامل به کار بردن اعمال خشن توسط مادر یا دیگران بوده و باعث صدمات داخل شکمی مانند پارگی طحال و کبد،شکستگی دنده ها و لگن و نهایتا شوک و خونریزی است .
بند دوم: نقش طبقه اجتماعی: طبقه اجتماعی عاملی تأثیرگذار بر سقط جنین بوده و جمعیت شناسان عقیده داشته ، رابطه معکوس بین وضعیت اقتصادی و تعداد فرزندان وجود دارد.
بند سوم :تغییر سبک زندگی: از عوامل اجتماعی سقط جنین تغییر سبک زندگی بوده و گاه زن و شوهری که ازدواج کرده اند، بنا به دلایلی از قبول فرزند جدید سرباز می زنند. با تغییر سبک زندگی، شاهد تغییر در نگرش و آراء زنان نسبت به سقط جنین هستیم. اما با این وجود انجام سقط جنین از سوی زنان چندان هم کار ساده ای نبوده و اکثر زنانی که ناچارا به سقط جنین روی می آورند تا مدت ها احساس گناه و عذاب وجدان دارند نمی‌دهد و فرد به ناچار متوسل به دوستان وآشنایان خود می‌شود.
بند چهارم : سن کم مادر: از دیگر عوامل سن کم مادر بوده و البته در مجموع، معدود افرادی از آن به عنوان عامل سقط غیر قانونی یاد کرده‌اند.
بند پنجم: حفظ زیبایی فیزیکی: زیبایی ظاهری به عنوان عاملی تأثیرگذار در سقط جنین بوده و نگرش زنان نسبت به خودشان تغییر یافته است. توجه به اندام و زیبایی ظاهر برای زنان بسیار مهم بوده و با توجه به آن که در هر وضع حمل اندام زنان به لحاظ فیزیولوژیکی تغییر یافته و باعث اضافه وزن می شود، آنها نسبت به سقط جنین اقدام نموده تا بتوانند زیبایی ظاهری خود را حفظ کنند.
بند ششم: ترس از آبرو: از مهمترین عوامل دیگر می توان به سقط جنین را به علت ترس از آبرو دانست.
بند هفتم:اختلاف زوج: موضوع اختلاف با همسر به عنوان یکی از دلایل انجام سقط جنین عمدی در بارداری ناخواسته مطرح شده است و حتی زنان کم‌سواد هم به آن اذعان دارند . علاقه نداشتن به شوهر، ازدواج اجباری، مشکل اخلاقی شوهر و عدم تمایل به داشتن فرزندی که زیر نظر چنین پدری تربیت شود از اشکال مطرح شده زنان در موضوع اختلاف باهمسر بوده است.
بند هشتم: اعتیاد: شاید یکی از مهم ترین دلایل افزایش سقط جنین در زنان بوده و با اعتیاد مرد در خانواده ای ، مقدمات نابودی خانواده و زندگی زناشویی را فراهم می کند. زنانی دارای شوهر معتاد ، درصد بالایی از مراجعین طلاق را به خود اختصاص می دهند.
بند نهم: گرفتاری شغلی و ادامه تحصیل مادر: تغییر نگرش زنان متأثر از عوامل بسیار زیاد و گاه ناشناخته ای است. از متغیرهای تأثیرگذار بر نگرش زنان نسبت به سقط جنین، گرفتاری شغلی و شاغل بودن مادر و نیز ترس از فرصت نداشتن برای مراقبت از کودک و فعالیت زنان خارج از منزل و میزان تحصیلات آنهاست. میزان تحصیلات رابطه قوی با میزان باروری و نگرش زنان نسبت به سقط جنین دارد.
بند دهم : بارداری در دوران عقد: متخصصان و ماماها ، علت سقط را وقوع بارداری در دوران عقد و طولانی شدن فاصله عقد تا عروسی به دلیل مشکلات اقتصادی، اشتغال، تحصیل و ....،را از جمله عوامل تاثیرگذار بر بارداری در دوران عقد اعلام داشته اند .
بند یازدهم: عدم آموزش مهارت های زندگی: ضعف آموزش های پیشگیری در رسانه ها، گران بودن امکانات پیشگیری غیر از وازکتومی و توبکتومی که در بسیاری از مراکز پزشکی دولتی به طور رایگان انجام می شد موجب رشد سقط جنین در میان افراد مختلف جامعه بوده و معمولا جنین‌هایی که در مراکز غیرقانونی سقط می‌شوند، حاصل یک بارداری ناخواسته‌اند و عوارض جبران‌ناپذیری به دنبال دارند.