فغان ز جغد جنگ ومرغوای او که تا ابد بریده باد نای او
بریده باد نای او و تا ابد گسسته و شکسته پروپای او
زمن بریده کرد آشنای من کزاو بریده باد آشنای او
شراب او زخون مرد رنجبر وزاستخوان کارگر غذای او
تف سموم او زدشت ودر کند ز جانور تفیده تا گیای او
ملک الشعرای بهار
در میان نویسندگان رایج معمولا پدر صلح جهانی وحتی حقوق بشر را ایمانوئل کانت فیلسوف آلمانی قرن 18 میلادی دانستهاند. لقب دادن کانت به این عنوان به خاطر تالیف رسالهای است که در انگلیسی به (perpetual peace) از متن آلمانی آن ترجمه کردهاند و در فارسی بنام صلح پایدار توسط آقای صبوری ترجمه شده و برخی برای این جمله آرامش ابدی یا صلح جاویدان آن ترجیح میدهند. این کتاب را کانت بعد از حمله فرانسه به امپراطوری پروس بود تالیف کرده و دقیقا تاریخ تالیفش شش سال قبل از مرگ اوست.
علت نامگذاری این عنوان را برای کتاب از جملهای از کانت در متن کتاب روشن میشود که داستان جالبی است. در متن کتاب یکجا آمده است:
«مهمانخانهداري هلندي روزگاری اين عبارت طنز آميز را با تصويري از يك گورستان بربلای تابلوئي که بر سر در هتل نصب کرده بود چنین نگاشت: The land of perpetual peace )) نميدانيم این عبارت در مورد عموم انسان ها صادق است، يابه ويژه در مورد سران دولتها با اشتهاي سيري ناپذيرشان براي جنگ، يا تنها در مورد فيلسوفان كه در روياي خوش صلح جاويد {يا آرامش ابدي} فرو ميروند.»
ظاهراکانت از نامی که بر کتابش گذاشته نوعی طعن وشوخی در نظر داشته و لااقل اندکی بوی یاس و ناامیدی میدهد. یعنی صلح پایدار جایش قبرستان است و میان مردگان برقرار میگردد نه زندگان و به دیگر سخن جنگ از لوازم و مقتضیات ماهیت بشری است. این نظر را البته برخی حکمای یونان باستان داشتهاند که میگفتند بشرموجودی است زیادت طلب و همین ویژگی او را به جنگ وامیدارد. ولی به هرحال کانت به یقین اینگونه فکر نمیکرده وکتابش نشان میدهد که تلاشی است برای تحقق صلح جهانی.
ممکن است این سئوال مطرح شود که کانت چه کار ابداعی کرده که لقب پدر صلح جهانی برای اوثبت شده درحالیکه قبل از او در زمینه صلح کتابهای مختلفی نوشتهاند. مثلا گروسیوس هلندی که در اوائل قرن 17 میلادی میزیسته کتابی بنام صلح و جنگ نوشت و به خاطر تالیف همین کتاب مغضوب پادشاه هلند قرار گرفت و به زندان افتاد.
در باب علت تاليف کتاب حقوق جنگ و صلح در مقدمه اين کتاب گروسيوس چنين نوشته است:
«ديدم که در سراسر عالم مسيحيت يک لجام گسيختگي در جنگ حکم فرمايي ميکند که حتي اقوام بربر ميبايست از آن شرم داشته باشند. به علل به معني و حتي بدون دليل به اسلحه متوسل ميشدند و هنگامي که اسلحه به دست ميگرفتند، هيچگونه احترام براي قوانين الهي و بشري قايل نبودند، عيناً مانند اين که از آن لحظه مردم خودرا مجاز ميدانستند که هر جنايتي که ميخواهند مرتکب شوند، بدون اينکه به هيچ قيدي خود را پايبند بدانند».
گروسیوس حقوق طبیعی را مطرح کرد و البته قبل از او توماس آکوئیناس و بسیاری دیگر از فلاسفه مطرح کرده بودند. بنابراین چرا کانت را پدر صلح جهانی لقب دادهاند؟
پاسخ این است که آری قبل از کانت هم موضوع صلح و عدالت و امثال اینگونه مفاهیم را بسیاری مطرح کرده بودند ولی به هیچ وجه سازوکاری را ارائه نداده بودند. نظامی را طراحی نکرده بود. کانت اولا ً کرامت ذاتی بشر را مطرح کرد و گفت کرامت از ذات حقیقت جوی بشر سرچشمه میگیرد هرچند که برخی به حقیقت نرسند ولی استعداد آن در تمام انسانها وجود دارد و ثانیا کانت به راه حلی رسیده که یک راه حلی حقوقی است. او پیشنهاد تشکیل سازمانی راکه چیزی شبیه سازمان ملل فعلی است مطرح میکند یعنی سازمانی از بیرون ناظر بر صلح جهانی باشد.گروسیوس در هیچ جای از کتابش نظامی پیشنهاد نکرده بود.
رساله کانت به زبان اصلی او یعنی آلمانی است تالیف شده که البته در زمان فعلی به زبانهای مختلف ترجمه شده حدود 130 صفحه است. یکی از منتقدین کانت مینویسد به عدد صفحات این رساله، در آلمان جنگ اتفاق افتاده است!.
هیچ کس نمیتواند نقش سازمان ملل را در تحقق صلح منکر شود ولی از طرفی نمیتوان گفت که با تشکیل سازمان ملل عفریت جنگ برای همیشه از میان جامعه بشریت رخت بربسته است. از پیام آقای دبیر کل سازمان ملل در روز جهانی صلح کاملا پیداست که سازمان ملل خود متوجه شده است که تحقق صلح بدون کار فرهنگی امکان پذیر نمیباشد. ایشان نوشته بودند که ما باید سعی کنیم که فرهنگ صلح را در میان جوامع بالا ببریم و انسانها را علاقمند به صلح کنیم.
من دراینجا میخواهم به نکتهای اشاره کنم وآن این است که مسئله توصیه به صلح و سلام از مسلمات ادبیات اسلامی و در راس آن قران مجیداست. در قرآن مجید به عنوان یک اصل کلی آمده است که «الصلح خیر» یعنی صلح؛ بهترین نیکیهاست. «سلام»که به معنای صلح وآشتی است نامی از نامهای الهی و شعار اسلامی در دنیا و شعار بهشتیان است. در قرآن مجید سورهای به عنوان سوره فتح یعنی پیروزی وجود دارد. این عنوان اشاره به قرارد صلح معروف به صلح حدیبیه است. صلحی که میان رسول الله(ص) با مشرکین مکه منعقد شد. قرآن مجید صلح را «پیروزی آشکار» خوانده است :إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبيناً (فتح/1) حقا كه ما فتحى نمايان براى تو پيش آوردهايم.
حضرت حسن بن علی (ع) سبط اکبر رسول الله (ص) و امام دوم شیعیان برای جلوگیری از خونریزی با معاویه برغم آنکه حکومت او را نامشروع میدانست صلح کرد. به نظر محققین تاریخ شیعی ، امام حسین(ع) حتی بعد از وفات امام حسن نیز به معاهده او پایبند بود و هیچگاه بر خلاف اراده برادرش اقدامی نکرد.
ولی نمیتوان از این حقیقت چشم پوشید که منابع ادیان اعم از اسلام، مسحیت و یهودیت به دست هرکس بیفتد براساس طرز فکر خود تفسیر می کند. در قرون وسطی آن همه خشونت بنام دین صورت گرفته و هم اکنون ما میبینیم عدهای در منطقه بنام دین مهمترین خشونت هارا مرتکب میشوند وزندگی را برای انسانها سخت، دشوار و به جهنمی سوزان مبدّل ساختهاند. به یقین برای روحیات خشونت طلب دستاویزهائی برای تفسیرهای خشن از دین وجود داردکه برای اقناع خود و یا اسکات دیگران به آنها متوسل شوند.
ما برای تحقق صلح باید ساز وکاری بیندیشیم که دین بهانه افرادی که با روحیه خشن پابه عرصه دین میگذارند و بنام دین خشونت میکنند قرار نگیرد. برای ترویج فرهنگ صلح خواهی و تحقق آرامش در جامعه ما باید از آموزش وپرورش آغاز کنیم و از همه وسائل به خصوص هنر استفاده کنیم و کودکان را مشتاق صلح، مهربانی وتحمل و مدارا تربیت کنیم.
جناب آقای یونسی، مشاور محترم زیاست جمهوری در سخنرانی خود فرمودند که ریاست محترم جمهوری ایران در شعار جهان بدون خشونت بسیار پابرجا هستند. استدعای من آنست که پیام مرا به عالیجناب ریاست محترم جمهوری برسانند که ایشان در کشورخودمان در کنار شعارصلح وعدم خشونت در جهان، که بسیار شعار قرانی وانسانی است ، به مقامات ومسئولین تحت امر خود دستور بدهند که فرهنگ صلح دوستی، آرامش و ضدخشونت را در داخل کشور ترویج نمایند و برای تحقق آن تلاش کنند. به آموزش پروش دستور بدهند که با مشورت کارشناسان خبیر برای آموزش دادن صلح دوستی وآرامش ونیز حفظ محیط زیست طبیعی به کودکان از کودکستان و دبستان طرحی خردمندانه تهیه نمایند و عملی سازند. به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دستور بدهند برای اعتلای فرهنگ آرامش، دوستی ومهربانی در درون دانشگاهها راههای مقتضی را مطالعه فرمایند. به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی دستور بدهند که برای ترویج اینگونه مفاهیم مساعی جمیله خویش را معمول نمایند.برای بالا بردن فرهنگ این مفاهیم راههای مختلفی وجوددارد که حسب موردتفاوت میکند.
یکی ازراههای آن که شاید درراس باشد راه هنر است. اصولا ارتقای هنر در کشور رابطه مستقیم دارد با تقلیل جنایت و اعتیاد و امثال آنها . اگر از هنر مندان کشورمان بخواهیم که در راههای رفع روحیه خشونت کار کنند من مطئنم که فرزندان این سرزمین آماده هرگونه تلاش و ابداع و نوآوری هستند. با کمال تاسف روان جامعه ما عبوس وخشن شده است. درجرائد و خیابانها همه روزه نمونههای زیادی می بینیم که دو اتومبیل به خاطر عدم گذشت و دادن حق تقدم به دیگری کارشان به نزاع کشیده و با تلخگوئی به روی هم پنجه وحتی گاهی طپانچه کشیدهاند.
ما از صدا وسیما میخواهیم که اگر صحنه دفاع مقدس را نشان میدهند وجان نثاریها و فداکاریهای خالصانه عزیزان ما را در دفاع از وطن اسلامی نشان میدهند صحنههای مهربانی ها وصمیمیتها و انسان دوستیهای برگرفته از تعالیم وآموزههای دینی که درهمان میدان ها از آن ها دیده شده و واقعا آموزنده است نیز نشان دهد. ازآن گذشته فیلمهائی که برای سرگرمی مردم ساخته میشود با استفاده از هنر اسلامی لااقل برخی را به آموزش دوستی، مهربانی،آشتی ملی وصمیمیت اختصاص دهد و نه فقط صحنههای دروغین کشتار و خونریزی.
مسئولین محترم صدا وسیما باید توجه داشته باشند که دین اسلام مجموعهای است کامل وهرگز نباید آن را یک بعدی ارائه دهند. ارائه دادن یک بعدی دین عملی انحرافی بلکه خیانتی بزرگ است. دین اسلام مجموعهای است که اگر یکسویش دفاع خونین، فداکاری وجان نثاری است، سوی دیگرآن مهربانی، دوستی، برادری، ولایت به معنای محبت است. تا آنجا که امام باقر (ع) فرمودهاند: هلالدین الا الحب - مگر دین جز دوستی چیز دیگری است ؟ والسلام.
منابع مقاله در دفتر نشریه موجود است.