گذاری بر ره پدر علم حقوق؛ امیرناصر کاتوزیان

امیرناصر کاتوزیان در سال 1310 خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. خانواده وی از خانواده های کهن و اصیل تهرانی و با نام خانوادگی «تهرانی» شناخته شده بودند که بعدها به دلیل علاقه ای که به زبان و ادب پارسی داشتند نام خانوادگی خود را به «کاتوزیان» تغییر و ثبت کردند. وی گذرانده و کلاس پنجم نظام قدیم رشته ادبی را دنبال و در همان رشته ادبى در ایران شاگرد اول و موفق به دریافت مدال درجه ۲ علمى براى اولین بار در ایران مى شود، همین دریافت مدال مشوق وی براى ادامه تحصیل می‌شود. تحصیلات دوران متوسطه را در دبیرستان علمیه طی کرد. پس از آن به دلیل علاقه وافرش به علم حقوق وارد دانشگاه تهران شد و در رشته حقوق به تحصیلات پرداخت و در این رشته موفق به کسب مدال درجه یک علمى این رشته شد.

فوت پدرشان در اوان جوانی باعث شد تا شرایطی که برای ورود به وزارت امور خارجه در آن زمان شرایطش مهیا شد، بازماند و بنابراین رشته قضا را انتخاب کرده و پس از اتمام لیسانس حقوق از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۵ در دادگسترى روزگار بگذراند تا جایى که حتى به ریاست دادگاه اراک و مستشار دادگاه استان و معاون ادارى و حقوقى نیز مى‌رسد، اما داشتن روحیه تحقیق و پژوهش از یک طرف و عشق و علاقه او به تدریس و همچنین مخالف خوانى‌هایش با دستگاه پهلوی از طرف دیگر سبب شد تا کنج خلوت تحقیق و تفحص را به دنیاى پراضطراب و جنجال دادگسترى ترجیح دهد و به دنیاى علم و آرامش نقل مکان کند.

 وی بارها به کشورهاى فرانسه و انگلیس و آمریکا سفر کرده و در آنجا مشغول به تحقیق و تفحص علمی بوده است، با این حال علاقه وافر وی به فقه باعث مى‌شود تا مطالعات فراوانى را در این زمینه شروع کرده که همین امر باعث مى‌شود تا به زبان عربی نیز به سان انگلیسی و فرانسوی تسلط پیدا کند. در سال ۱۳۳۲ اولین مقاله استاد در مجله کانون وکلاى آن زمان به چاپ مى‌رسد و سلسله مقالات وی در این‌باره ادامه پیدا مى‌کند تا اولین کتاب او تحت عنوان"وصیت" همزمان با اتمام دوره دکترى به چاپ رسید. دکتر ناصر کاتوزیان اولین دانشجوی ایرانی است که موفق به اخذ دکترای حقوق در ایران و دانشگاه تهران شده است. از اساتید مهم وی نیز می توان محمود شهابی خراسانی را نام برد. هم چنین از تأثیرگذاران وی می توان به محمد سنگجلی و سید حسن امامی اشاره نمود. در سن 23 سالگی ازدواج می کند که ماحصل ازدواجش دو فرزند پسر بوده که یکی از آن ها دکتری روان شناسی بالینی و دیگری مهندس الکترونیک و هر دو مقیم آمریکا می باشند.

ناصر کاتوزیان در تدوین پیش نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرکت داشت و نظام ریاستی را بر نظام پارلمانی ترجیح داده و بعدها هم می‌گفت: «من فکر می‌کنم ما ایرانی‌ها اصولاً طالب نظام ریاستی هستیم». وی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ شرکت کرده و در فهرست کاندیداهای مورد حمایت جبهه ملی ایران، نهضت آزادی و سازمان مجاهدین خلق قرار داشت که موفق به راهیابی به مجلس نشد. ناصر کاتوزیان پس از انقلاب فرهنگی ۱۱ سال از استادی دانشگاه تهران برکنار شد تا آنکه مجدداً از وی دعوت به عمل آمد. وی را پدر علم حقوق ایران می‌خوانند. وی در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ نشان درجه یک فرهنگ و هنر و دانش را ازسید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران دریافت کرد.

امیرناصر کاتوزیان، صبح سه شنبه یازدهم شهریور ۱۳۹۳ در تهران در سن ۸۳ سالگی درگذشت و به قطعه نام آوران بهشت زهرا (۲۵۵) ردیف ۳۱ شماره ۳ دفن گردید. از او آثار زیادی مشتمل بر کتب و مقالات تخصصی حقوقی به جا مانده است که اکثر کتاب ها به دلیل ارزش علمی در مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه های سراسر کشور تدریس می شوند.

 آثارتالیفی و کتاب‌های دکتر ناصر کاتوزیان:

عدالت قضایى (۲جلد) که مجموعه آرایى است که وی در دوران قضاوت جمع آورى کرده است.

گامى بسوى عدالت (۲جلد) توصیفى از زندگى وی است، این ۲کتاب شامل بیش از ۴۰مقاله اى است که وی در مورد حقوق اساسى نوشته است.

مقدمه علم حقوق که هنوز در دانشگاه‌هاى مختلف تدریس و بیش از چهل بار تجدید چاپ شده است.

فلسفه حقوق (۳جلد) گل سرسبد کتاب‌هاى دکتر کاتوزیان، وی این ۳جلد کتاب را بیش از همه آثار خود دوست دارد.

حقوق مدنى: دکتر کاتوزیان بیش از ۲۰جلد کتاب درباب موارد مختلف حقوق مدنى از جمله خانواده، تعهدات، قراردادها، مسؤولیت‌هاى مدنى، ارث و وصیت و… نوشته است.

  نظریه عمومى حقوق، کلیات حقوق، آزادى اندیشه و بیان: دکتر کاتوزیان این کتاب را به سفارش سازمان ملل متحد در مورد آزادى اندیشه و بیان در ایران انجام داده است که در تدوین اولین قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز نقش داشته است.