اقسام آمرین موضوع قانون

)آمر به عنوان بالاترین مقام:

نظر به اینکه ،مأمورین موضوع قانون شامل نیروهای نظامی و انتظامی و مأمورین مسلح وزارت اطلاعات و امنیتی می باشد لذا بالاترین مقام در بدو امر ،فرماندهی کل نیروهای مسلح پس به تناسب عنوان مأمور ،رییس ستاد فرماندهی کل قوا ،رییس ستادهای مشترک سپاه و ارتش فرماندهان سه گانه ارتش (هوایی ،زمینی و دریایی)و پنجگانه سپاه(هوایی ،زمینی ،دریایی قدس و مقاومت)و فرمانده نیروی انتظامی و وزیر دفاع و وزیر اطلاعات را می توان احصاء نمود.حسب ضوابط و مقررات انتخاب یا انتصاب مقامات مذکور دارای شرایط خاص خود می باشد چنانکه به استناد اصل 107 قانون اساسی،انتخاب رهبری با مجلس خبرگان می باشد و حسب اصل 109 ق.ا شرایط و صفات رهبری منعکس و به استناد اصل 110 ق.ا یکی از وظایف و اختیارات رهبری نصب و عزل و قبول استعفاء ،رئیس ستاد مشترک،فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرماندهان عالی نیروهای انتظامی و نظامی می باشد لذا به دلیل عدم ضرورت نیازی به ورود به این مقوله نیست.

2) آمر به عنوان فرمانده مستقیم یا مقام مافوق بلاواسطه:

نظر به اینکه در موارد مختلفی از قانون از عنوان فرمانده یا فرمانده عملیات سخن به میان آمده است و با عنایت به تعریف فرماندهی که در ماده(4) آیین نامه انضباطی مقرر شده است:  «فرماندهی ،........ ،تنها مقامی است که در قبال اعمالی که واحد او انجام و یا از انجام آن بازمانده است ،مسئولیت دارد.»

وظایف و مسئولیت آمر به عنوان بالاترین مقام:

1)قبل از اجرای مأموریت

1- انتخاب نیروهای متناسب با مأموریت محوله که حائز شرایط مندرج در ماده 2 قانون باشند.

2- آموزش نیروهای موضوع قانون به منظور پیشگیری یا کاهش حوادث غیر مترقبه که این مهم در چند جای قانون و آیین نامه اجرایی مورد تأکید قرار گرفته است(مثل بند 2 ماده 2 قانون ماده 9 قانون ماده 4 آیین نامه اجرایی تبصره بند (5)ماده (3)قانون.)

3- انتخاب فرمانده عملیات که مسلط به ضوابط و مقررات ومدیر و کاردان ودارای قدرت و شایستگی اتخاذ تصمیم متناسب در مواقع بحرانی و حساس ودارای شجاعت و شهامت لازم و سایر شرایطی در بحث فرماندهی باشد.

2)بعد از انجام مأموریت:

1- مستند به ماده 13 قانون، ایجاد تمهیدات لازم و زمینه پرداخت دیه و جبران خسارت به مأمورینی که با رعایت مقررات قانون و آیین نامه مربوط از سلاح استفاده نموده و طبق آرای محاکم صالحه خسارت مالی یا پرداخت دیه به شخص یا اشخاصی که بی گناه مقتول یا مجروح شده یا سبب بروز خسارت شده است.

2- مهیا نمودن بستر مناسب جهت بهره مندی کسانی که قبل از تصویب قانون مرتکب اعمال مندرج در ماده 13 شده اند تا از مزایای این ماده برخوردار شوند.(مستند به تبصره ماده 13 قانون)

3- مساعدت مالی علاوه بر جبران خسارت وارده به مأمورین در قبال صدمات جانی و ضرر و زیان مالی که در جهت اجرای وظیفه طبق قانون متحمل شده اند.(مستند به ماده 14 قانون و ماده 4 آیین نامه اجرایی ماده 15 قانون)

4- حسب درخواست مأمورین در زمان حیات با وراث درجه اول آنان پس از فوت در دعواهایی که از انجام وظیفه آنان ناشی می شودخدمات حقوقی ارایه گردد.(مستند به ماده واحده ق .ح. ا .ک .د و پ.ن . مسلح مصوب 76)

2) وظایف و مسئولیت آمر به عنوان فرمانده یا فرمانده عملیات:

1- در صورت لزوم ،صدور دستور بکارگیری سلاح در شورش ،بلوا و ناآرامی ها جهت مهار آنها و اعاده نظم و کنترل اوضاع البته در صورت اینکه قبل از استفاده از سلاح ،از وسایل دیگری استفاده نموده لکن مؤثر واقع نشده و همچنین نسبت به استفاده از سلاح با اخلالگران و شورشیان اتمام حجت شده باشد.(مستند به ماده 4 قانون)

2- صدور دستور بکارگیری سلاح در راهپیمایی های غیر قانونی مسلحانه و ناآرامیها و شورشهای مسلحانه به منظور اعاده نظم و امنیت(مستند به ماده 5 قانون)

3- صدور دستور بکارگیری سلاح در صورت لزوم در هنگام فرار زندانی یا بازداشتی موقع نقل و انتقال منوط به اینکه نقل و انتقال افراد بازداشتی یا زندانی توسط گروهی از مأمورین صورت گیرد.(مستند به تبصره 4 ماده 2 آیین نامه اجرایی تبصره بند(5)ماده(3)قانون)

4- گوشزد نمودن حدود اختیارات و مسئولیتهای مأمورین قبل از اعزام به مأموریت(مستند به ماده 8 قانون)

5- در اختیار گذاشتن سلاحی که متناسب با مأموریت و وظیفه مأمور باشد.(مستند به ماده 10 قانون)

6- آموزش مأمورین درخصوص سلاحی که در اختیار دارند.(مستند به ماده 9 قانون)

7- صرفاً از مأمورینی در مأموریت استفاده نماید که واجد شرایط مندرج در ماده 2 قانون باشد.

اگر آمر یا فرمانده در اجرای مأموریت موارد مذکور را مراعات نماید بسته به مورد ،مسئولیت متوجه وی می باشد چنانکه در ماده 9 قانون به صراحت عنوان شده است:«مأمورینی که آموزش کافی در مورد سلاحی که در اختیار آنان گذارده شده است،ندیده اند باید مراتب را به فرمانده خود اطلاع دهند و در صورتی که مأموریتی به این قبیل افراد محول شود فرمانده مسئول عواقب ناشی از آن خواهد بود مشروط بر اینکه مأمور در حدود دستور فرمانده اقدام کرده باشد» و یا اینکه اگر در جایی که نیاز به استفاده از سلاح باشد دستور بکارگیری اسلحه بدهد و دستور غیر قانونی توسط هیئت مندرج در ماده 5 آیین نامه اجرایی تبصره بند 5 ماده 3 قانون تشخیص داده شود و منجر به رأِی محکومیت آمر توسط مقام قضایی گردد،مسئول خواهد بود چنانکه ماده 57 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است:«هرگاه به امر غیر قانونی یکی از مقامات رسمی جرمی واقع شود آمر و مأمور به مجازات مقرر در قانون محکوم می شوند و...»

مسئولیت فرماندهان در قبال اعمال مجرمانه نیروهای تحت امر:

مسئولیت مبتنی بر قصور و کوتاهی فرماندهان نظامی در جلوگیری از اعمال غیر قانونی نیروهای تحت فرماندهی خود یا مجازات آنان به خاطر این جرایم تحت عنوان مسئولیت فرماندهی مطرح می شود.در مورد میزان آگاهی و علم فرماندهان نظامی درخصوص اقدامات نیروهای تحت امر خود دو حالت متصور می باشد:

1- زمانی که فرماندهان نظامی در مورد جرایم نیروهای تحت فرماندهی خود آگاهی و علم واقعی دارند.در آن صورت مسئولیت کیفری قابل انتساب به فرمانده می باشد.

2- هنگامی که فرماندهان نظامی آگاهی واقعی ندارند و وجود آگاهی آنان فرض می شود و در این حالت ،درخصوص میزان متناسب و لازم آگاهی که موجب شود تا فرماندهان نظامی مسئولیت کیفری داشته باشند ،اختلاف نظر می باشد عده ای قایل به تفسیر موسع و عده ای نیز معتقد به تفسیر مضیق می باشند.

در معیار موسع این نکته بررسی و ارزیابی می شود که آیا فرمانده نظامی باید از اعمال غیرقانونی نیروهای تحت فرماندهی خود از باب پیشگیری آگاهی داشته باشد در معیار مضیق ،فرمانده تنها زمانی مسئول شناخته می شود که در کشف اقدامات نیروهای تحت فرماندهی خود به کمک اطلاعاتی که قبلاً در دسترس و اختیار وی بوده ،کوتاهی کند